Afrika Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri

Kıtanın Coğrafi Konumu

Batı Yarı Küre’de yer alan ve aynı zamanda hem Kuzey Yarı Küre ve hem de Güney Yarı Küre’de toprakları bulunan,

34º 50’ G / 37º 22’ K paralelleri ile 17º 31’ B / 51º 25’ D meridyenleri arasında yer alan,

Atlas Okyanusu ve Hint Okyanusu ile çevrili,

Cebeli Tarık Boğazı ile Avrupa ve Süveyş Kanalı – Kızıl Deniz – Babülmendep Boğazı ile Asya kıtalarından ayrılan,

Yüzölçümü bakımından 3. sırada (30.218.000 km²) bulunan,

K-G yönünde uzunluğu yaklaşık 8.000 km, B-D yönünde uzunluğu ise yaklaşık 7.500 km kıyı uzunluğu yaklaşık 30.500 km olan,

Üzerinde yaklaşık 40 devletin yer aldığı,

Asya ve Avrupa ile birlikte eski dünya denilen karalar topluluğunu oluşturan bir kıtadır.

Fiziki Coğrafya Özellikleri

Jeolojik açıdan 1. zamana (Prekambrien’e) ait kayaçlardan oluşan yapı üzerine II. ve III. zamana ait tortulların biriktiği bir kıtadır.

Sahra Çölü’nde Saharid adı verilen kayaçlar ile G Afrika Cumhuriyeti’nin KD’sunda yer alan Transvaalid Dağları, I. Zamanın Kaledonyen ve Hersinyen kıvrımlarına ait kayaçlar yer almaktadır. Kıtanın iç kesimlerinde ise Kalahari kumulları ve Büyük Sahra kumullarında olduğu gibi Jura yaşlı kayaçlar ön plandadır.

Kıtanın G – D ve KB’sında tek dağlar egemen olup, B ve K’i ile orta kesimleri platolardan oluşmaktadır. Yükselti G ve D’ya doğru artmaktadır. Bu özellikleri kıta, diğer kıtalara göre sadelik arz eder. Çünkü genel itibari ile kıta düz uçsuz bucaksız platolar ile kaplıdır.

Ortalama yükseltisi 660 m’dir (Asya’dan sonra 2. sırada).

Kıtanın kıyı kesimlerinden merkezine doğru gidildikçe çöller (Fizan, Libya, Nübye, Sahra, Kalahari) egemen olmaya başlamaktadır.

Kıtanın B kesimlerinde çok sayıda körfez (Gine), D kesimlerinde ise ada ve ada devleti (Seyşeller, Madagaskar) bulunmaktadır.

En yüksekten akan şelale, 948 m ile G Afrika’daki Tugela Şelalesi‘dir.

Dağlar

Kıtanın KB’sında; Atlas Dağları (Fas-Cezayir-Tunus boyunca yaklaşık 2400 km, zirvesi 4165 m, B kısmı Yüksek / Orta / Rif Atlasları olmak üzere 3’e; D kısmı Büyük (Sahra) / Küçük (Tel) Atlaslar olmak üzere 2’ye ayrılır. B ve D kısımları arasında kalan ve çok sayıda tuzlu göle sahip 350 km’lik sahaya ise Cezayir (Şot) Platosu adı verilir.)

Kıtanın K Ortası’nda; Ahaggar ve Tibbes Dağları

Kıtanın D’sunda; Darfur (Sudan), Mendobo (Etiyopya) ve Kamerun Dağları

Kıtanın G’inde; Mintuba Sıra Dağları, Klimanjaro, Kap ve Draken Dağları (G Afrika Cumhuriyeti)

Kıtanın B’sında; Gine Dağları yer almaktadır.

Klimanjaro (Uhuru, Hürriyet Tepesi), Tanzanya’nın KD’sunda yer alan kıtanın en yüksek (5895 m) dağıdır. En yüksek zirveleri; 5895 m ile Kibo ve 5355 m ile Mavensi’dir.

En yüksek aktif volkanik dağ, 4710 m ile Kamerun Volkanı’dır.

Platolar-Ovalar-Çöller

Kıtanın Ortasında; Bauçi – Kaduna (Nijerya) Platosu, Adamava (Kamerun) Platosu, Doğu Afrika Platosu

Kıtanın G’inde; Ruaha, Huila, Lesotho (3500 m) platoları,

Kıtanın Ortasında; Kongo Havzası,

Kıtanın K’inde B-D yönünde; Sirte, Fizan, Tibesti, Libya, Nübye

Kıtanın D’unda; Haud çölleri bulunur.

Akarsular

Kıtanın KD’sunda; Nil (Kagera, Bahr el Cebel) : Dünyanın en uzunu, üzerinde taşımacılık yapılır, Assuan Barajı bulur, Victoria gölünden sonra adı Victoria Nili / Albert gölünden sonra ise adı Albert Nili olarak anılır, Sudan Hartum’da Akdeniz’e dökülür.

Kıtanın Ortasında B-D yönünde; Senegal, Gambia, Volta, Batha, Bahr’ül Gazel, Nijer (4200 km, Atlas Okyanusu’na dökülür), Zambezi (3500 km, Gine Körfezi’ne dökülür, üzerinde Victoria Şelalesi vardır), Assal (en alçak yer, -174 m) ve Limpopo

Kıtanın G’inde; Kongo (4700 km, Atlas Okyanusu’na dökülür, su taşıma kapasitesi açısından Amazon’dan sonra 2. sırada), Malavi, Oranj (G Afrika, 2100 km) yer almaktadır.

Göller

Kıtanın K’inde; Sirte

Kıtanın Ortasında ve D’sunda; Çad (Ortalama 2 m derinliğinde, tatlı suya sahip, Lagone – Chari – Komadugu ile beslenir), Victoria (en büyüğü, 69.000 km², yükseltisi 1135 m, en derin yeri 80 m, dünyada 3. sırada, 2. en büyük tatlı su gölü), Rudolf (Turkana), Kyoga, Albert, Edward (Rutanzige), Kivu, Tanganika (en derini, 1615 m, Baykal’dan sonra 2. en derin göl), Rukva, Mweru, Malavi (26000 km², Afrika’nın 2. büyüğü), Nyasa ve yer almaktadır. Bu sahada yaz sıcaklığı ile kuruyarak tuz tabakalarına dönüşen ve tuzlu-acı anlamına gelen Şot, Sekba adındaki tuz gölleri vardır. Bu tuz göllerinin çevrelerinde kumullar çok etkindir.

Çöküntü,Havza ve Vahalar

Kıtanın K’inde; Kattara Çöküntüsü (Mısır, – 133 m), Fayum Havzası (Mısır, – 45 m), Bahara Vahası

Kıtanın Ortasında; Mourdi Çöküntüsü, Danakil Çukurluğu (Etiyopya, – 20 m) ve Çad Kapalı Havzası (en genişi, Lagone, Şeri ve Komadugu akarsuları ile beslenir) yer almaktadır.

Doğu Afrika Graben Sistemi, dünyanın en uzun yer kırığıdır. 6500 km uzunluğa ve ortalama 65 km genişliğe sahip olan kırık, Afrika kıtasında Zambezi’den başlar ve Türkiye’de Kahraman Maraş’a kadar uzanır. Graben sistemi içerisinde Rudolf (Turkana), Kyoga, Albert, Edward (Rutanzige), Kivu, Tanganika, Rukva, Mweru, Malavi, Nyasa ve ortalarında Victoria gibi çok sayıda göl; Klimanjaro, Kenya (5195 m), Ruvenzori (5119 m),
Elgon (4321 m) ve Meru (4553 m) gibi volkanik dağlar yer almaktadır.

Kıtanın G’inde; Kalahari,Namib yer almaktadır.

İklim Özellikleri

Genel itibari ile çok sıcak bir kıta olan Afrika’da en soğuk ayda bile sıcaklık 10 °C’nin altına pek düşmez. Ancak plato özelliğinde bir kıta olması nedeniyle sıcaklıklar bunaltıcı şekilde etki etmez.

Kıtanın K’inde Ekvatoral İklim, Subtropikal İklim ve Akdeniz İklimi
Kıtanın Ortasında Savan İklimi ve Çöl İklimi

Ekvatoral ikliminin etkili olduğu sahalarda yüksek sıcaklığa ve nemliliğe dayanıklı yıl boyu yeşil kalan Yağmur Ormanları ön plandadır.

Akdeniz ikliminin etkili olduğu sahalarda yüksek sıcaklığa dayanıklı kızılçam türü ağaçlar ve Makiler ön plandadır.

Savan ikliminin etkili olduğu sahalarda uzun boylu otlar ve seyrek ağaçlardan oluşan Savanlar ön plandadır.

Çöl iklimin etkili olduğu sahalarda sıcaklığa ve susuzluğa dayalı kaktüs türü cılız ot toplulukları ön plandadır.

Kıtada yağış miktarı 0 mm (Sahra’nın merkezi kısımları, K Sudan) ile 2500 mm (Madagaskar’ın D kesimleri, G Afrika Dağları’nın nemli yüksek kesimleri, Nijer, Kamerun ve Gabon) arasında değişir. En fazla yağışı, Kamerun Debungia almaktadır.

Kıtanın B kıyılarında Kanarya Soğuksu Akıntısı, GB kıyılarında ise Benguela Soğuksu Akıntısı etkilidir.

Batı Afrika’daki bozkır alanlarına, çölün kıyısı anlamında Sahel (Sahil) adı verilir.

Nüfus ve Yerleşme Özellikleri

Kıtanın toplam nüfusu yaklaşık 1 milyardır (Dünya nüfusunun yaklaşık % 14’ü, 3. sırada).

Kıtada nüfusun en fazla olduğu sahalar; Orta Sahra’nın güneyi, Güney Afrika, Gine Körfezi, Fildişi sahilleri, Nijerya ve Akdeniz sahillerdir. Ekvatoral ormanlar ve çöllerde nüfus miktarı ve yoğunluğu azalmaktadır. Sanayinin gelişmiş olduğu Güney Afrika Cumhuriyeti’ndeki Transvaal ve Natal bölgelerinde de nüfus yoğunluğu fazladır.

Nüfusun yaklaşık % 70’i kırsal yerleşmelerde yaşamaktadır. Şehirleşme oranı çok düşüktür. Şehirleşme en fazla K Afrika devletleri ile Cibuti’dedir.

En önemli şehirler; Kahire, İskenderun, Cape Town, Nairobi, Lagos, İbadon, Kinşasa, Abdis Ababa ve Johannesburg’tur.

Kıtada doğum oranının fazla olmasına bağlı olarak nüfus artış hızının yüksek olması nedeniyle genç nüfus oranı çok fazladır. Nüfusun yaklaşık % 50’si 15 yaş altındadır.

Aids, kıta için önemli bir sağlık sorunu olmaya devam etmektedir.

Ortalama yaşam süresinin en kısa olduğu kıtadır. Ortalama yaşam süresi 30 ile 50 yıl arasında değişmektedir.

Yetersiz beslenme, hastalıklar, temiz su, kuraklık, kabile savaşları, dış göç ve askeri darbeler kıtanın adeta bitmek bilmeyen sorunları durumundadır.

Kıtada yüzlerce farklı etnik grup (Yoruba, Hausa, İbo, Luo, Luhya, Kamba, Kung) ve 1000’den fazla yerli dil konuşulmaktadır. Bu durum iletişim sıkıntısına ve kabileler arası çatışmalara neden olabilmektedir. En yaygın yerli dil, Swahili dilidir.

Kıta 16. Yüzyıldan itibaren yoğun bir şekilde İngiltere, Portekiz ve Hollanda tarafından sömürgeye uğramış, yerli zenci halk (negro) köle olarak kullanılmış ve satılmıştır.

Kıtada sömürgeden kurtularak bağımsızlığını kazanan ilk devlet, 1945 yılında Gana olmuştur.

Kıtada Sanlar (Buşmeler), Koikoiler (Hotantolar), Bantular, Loziler, Herrerolar ve Zulular gibi değişik özelliklere sahip zenci yerli ırklar vardır.

Kıtada Nilot, Dinkalar, Masiler, Fulaniler (Pöller) ve Kanuriler gibi değişik özelliklere sahip arap-zenci karışımı yerli ırklar vardır.

Kıtada Tuaregler, Ahaggarlılar, Berberiler ve Mağripliler gibi değişik özelliklere sahip Arap ırkları vardır.

K Afrika ve Orta Afrika’da Arapça ön plandadır. Koptça (Esi Mısırca), Amhari – Kuşi – Tigre ve Tigrinya (Etiyopya), Swahili (ticaret dili), Hausa (B Afrika’da), Maba (Çad), Nubye (Sudan), Musi (Adalarda), Fransızca, İngilizce, Portekizce diğer dillerdir.

Kıtada Hristiyanlık, İslamiyet ve Yerli dinler egemendir. İslamiyet K Afrika temelli olmak üzere kıtanın hemen hemen her yerinde; Hristiyanlık Orta – B ve G Afrika’da yaygındır. Hristiyanlar içerisinde Katolikler ilk sırada yer almaktadır. Orta Afrika’da Animizm, B Afrika’da Fetişizm ve diğer sahalarda Totemizm gibi yerli dinler yaygındır.

1963 yılında kurulan ve yaklaşık 50 devletin üye olduğu Afrika Birliği Teşkilatı’nın amacı; Afrika devletlerinin siyasi, ekonomik, bilimsel ve savunma amaçlı çalışmalarını yürütmektir.

KB Afrika’da yer alan Tunus, Fas ve Cezayir’i kapsayan sahaya Mağrip Ülkeleri adı verilir.

Fransa: 1830 yılında Cezayir’i , 1912 Tunus ve Libya’yı
İtalya: 1912 yılında Libya’yı
İngiltere: 1182 yılında Mısır’ı işgal etmiştir.

Nüfusu en fazla olan devlet Nijerya iken; en az olan ise Seyşeller’dir.

Kıta, en fakir kıta durumundadır.

Kişi başı geliri en fazla olan devlet Mauritius iken, en az olan ise Sierra Leone’dir.

Yükseltisi en fazla olan başkent, 2408 m ile Etiyopya’nın başkenti Addis Ababa’dır.

Yüzölçümü en büyük olan ülke Sudan iken; en küçük olan ise Seyşeller’dir.

Tarımsal Özellikler

Kıtanın genelinde ekstansif tarım ön plandadır. Bu nedenle hektar / hayvan başına alınan tarımsal / hayvansal ürün miktarı düşüktür. Kuraklık ve aşırı yağışlar bunun en önemli nedenleridir. Kıtanın sadece % 10’u ekilebilir arazi durumundadır.

Kıtanın genelinde en fazla yetiştirilen tarım ürünleri;
Kahve (Mısır, Sudan, Etiyopya)
Kakao (dünyada 1. sırada)
Muz ( Zaire, Kamerun)
Hindistan cevizi (Gine, Sierra Leone, Liberya)
Çay (Mısır, Sudan, Etiyopya)
Pirinç (Mısır, Nijerya, Madagaskar)
Pamuk (Mısır, Sudan)
Mısır (G Afrika Cumhuriyeti, K Afrika ülkeleri)
Şeker kamısı (Madagaskar, Mozambik, Zimbabve)
Manyok (sütleğengillerden bir bitki, ununa topyoka / fekül adı verilir, hayvan yemi olarak da kullanılır)
Yerfıstığı (Sudan, Kongo)
Susam (Sudan, Somali, Nijerya)

Büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık yaygındır.

Hayvancılık Tuareg (K Afrika), Fulani (B Afrika) ve Masai (D Afrika) yerlileri tarafından gerçekleştirilir.

Tatlı su balıkçılığı, Mısır’da Nil boyunca gelişmiştir.

Maden ve Enerji Kaynağı Özellikleri

Kıtanın genelinde madencilik faaliyetleri yoğun gerçekleştirilmektedir.

Güney Afrika Cumhuriyeti; Altın, Platin grubu metaller ve krom üretiminde dünyada 1. sıradadır.

Kıtanın genelinde en fazla çıkartılan madenler;
Elmas, Zümrüt, Yakut, Amtesit, Topaz, Opal, Altın (G Afrika Cumhuriyeti)
Demir (G Afrika Cumhuriyeti, Liberya, Moritanya ve K Afrika ülkeleri) Bakır (Zambiya, Kongo Demokratik Cumhuriyeti (Zaire))
Krom (G Afrika Cumhuriyeti, Zimbabve)
Manganez (Fas, Kongo Demokratik Cumhuriyeti)
Fosfat (Senegal, Togo)
Petrol (Libya, Nijerya, Cezayir, Mısır, Kamerun, Angola, Kongo)
Doğalgaz (Cezayir)
Taşkömürü (G Afrika Cumhuriyeti, Fas, Cezayir, Zimbabve)

Sanayi Özellikleri

Kıta genel olarak sanayinin gelişmemiş olduğu bir kıtadır. En büyük nedenleri, sermaye sıkıntısı, ulaşım sıkıntısı, kalifiye eleman eksikliği ve enerji kaynaklarının yetersiz olmasıdır.

Sanayinin çok hızlı gelişim gösterdiği devlet, Güney Afrika Cumhuriyeti, Mısır, Fas, Cezayir ve Nijerya’dır.

Kıtada gelişim göstermiş sanayi kolları; Madencilik, Tekstil (Mısır), Çelik (Zimbabwe), Alüminyum (Gana) ve Petrol tesislerdir.

Kıtanın genelinde ulaşım ağı gelişmemiştir. Dünyanın en az demiryolu, bu kıtadadır. Bazı devletlerde hiç demiryolu yoktur. Kıtada ulaşımın en fazla geliştiği ülke, G Afrika Cumhuriyeti’dir.

Liberya, Panama’dan sonra dünya deniz ticaret filosunda tonaj açısından 2. sıradadır.

Ayrıca aşağıdaki bağlantılara tıklayarak diğer kıtaların coğrafi özelliklerine ulaşabilirsiniz

Antartika Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri

Avusturalya Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri

Asya Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri

Avrupa Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri

Amerika Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri