Bu Yazıda Neler Var?
Irak, Ortadoğu’da, Arap Yarımadası’nın kuzeydoğusunda yer alan bir ülkedir. Kuzeyde Türkiye, batıda Suriye ve Ürdün, doğuda İran, güneyde Suudi Arabistan ve Kuveyt, güneydoğuda Basra Körfezi ile çevrilidir. Irak, Kuveyt ve Suudi Arabistan arasında göçebelere ayrılan Tarafsız Bölge bulunur. Ülkenin Basra Körfezi’nde dar bir kıyı şeridi vardır.
Irak, Türkiye’nin yarısından biraz daha fazla yer kaplar (438.317 km2); nüfusu 25.175.000, başkenti Bağdat şehridir.
Irak, klasik çağda Mezopotamya denen ve uygarlığın beşiği olarak bilinen bölgedir. Ülke toprakları yedinci yüzyılda İslâm İmparatorluğu’na katılmış, 1534 yılından 1918 yılına kadar yaklaşık 416 yıl Osmanlı İmparatorluğu’nun bir parçası olmuş, savaşın sonunda 1932’ye kadar İngiliz mandasında kalmıştır. O tarihte kurulan bağımsız Irak Krallığı, 1958’deki kanlı darbeyle Sosyalist özellikli bir cumhuriyete dönüştürülmüştür. Sekiz yıl süren Irak-İran Savaşı (1980-1988), her iki ülkenin büyük kayıplara uğramasına neden olmuştur. Ardından Irak’ın Kuveyt’i işgal etmesiyle başlayan Körfez Savaşı da Irak’ın yenilgisiyle sonuçlanmış ve BM’nin uyguladığı ambargo ile karşı karşıya kalmıştır.
Ayrıca BM, savaştan sonra bölge halkının can güvenliğini sağlamak ve buradaki insanların komşu ülkelere göçünü önlemek amacıyla 36. paralelinin kuzeyinde kalan topraklarda bir güvenlik bölgesi oluşturdu. Daha sonra ABD ve BM, Irak’ta kitle imha silâhlarının üretimini engellemek ve bu silâhları yok etmek için Irak’ta denetime başladılar. 1998 Aralık ayında ABD ve Birleşik Krallık, BM komisyonunun araştırmasını engellediği bahanesiyle Irak’ı tekrar bombaladılar.
21 Mart 2003 tarihinde ise ülke tekrar kitle imha silâhlarının denetimine engel olduğu gerekçesiyle ABD’nin ve Birleşik Krallık’ın önderliğinde askerî müdahaleye maruz kaldı. 21 gün süren operasyon sonucunda Saddam Hüseyin rejimi devrilerek geçici hükümet kuruldu. Ocak 2005’te ülkede demokratik yönetime geçilmesi yolunda ilk adım atılarak seçim yapıldı.
Fiziki Coğrafya
Irak yeryüzü şekilleri bakımından dört bölgeye ayrılır. Bunlar kuzeydeki dağlık alan, Yukarı Mezopotamya, Mezopotamya Ovası ile batı ve güneybatıdaki çöl ve yarı çöl bölgeleridir.
Dicle’nin doğusundaki dağlık alan Türkiye-İran sınırına doğru yükselir. Torosların güney etekleri ile Zagrosların Irak’a bakan yamaçlarından oluşan bu dağların yükseklikleri 1000-2000 m. arasında değişir. Erbil’in doğusunda, ülkenin en yüksek noktası olan Revandiz Dağı (3658 m) yer alır.
Alp-Himalaya kıvrım sisteminin bir parçası olan bu dağlar, Büyük Zap, Hezil, Küçük Zap ve Diyale ırmaklarının oluşturduğu derin vadilerle parçalanmıştır. Yukarı Mezopotamya bölgesi, yükseklikleri 215-365 m arasında değişen hafif dalgalı bozkırlardan, küçük sıradağlardan ve kapalı havzalardan oluşur. Bu bölge, Eî-Cezire (Ada) olarak da bilinir.
Mezopotamya Ovası, Hit-Tikrit hattından başlayarak güneydoğudaki Basra Körfezi’ne kadar uzanır. Ovanın özellikle Fırat kıyısındaki er-Remadi ile Dicle kıyısındaki Bağdat arasında uzanan sırtın güneyinde kalan kesimi oldukça düzdür ve burada yükselti hiçbir yerde 90 m’yi aşmaz.. Ovanın bu kesiminde, çok geniş bataklıklar yer alır. Dicle ve Fırat’ın iki yanındaki doğal ve yapay setler, su baskınlarını önler. Ayrıca, akarsuların fazla sularını boşalttığı birçok vardır. Bunların başlıcası Hamar Gölü’dür. Şattülarap’ın Basra Körfezi’ne ulaştığı yerde delta ovası yılda 40-50 m kadar genişlemektedir.
Batı ve güneybatıdaki çöl alanı, Irak’ın toplam yüzölçümünün yaklaşık % 35’ini kaplar ve Kuveyt sınırından başlayıp, Suudi Arabistan sınırım izleyerek, Ürdün ve Suriye’ye kadar uzanır.
Irak, genel olarak kurak ve sıcak bir iklime sahiptir. Ülkenin batı ve güneybatı kesimlerini kaplayan plato alanında ve Mezopotamya Ovası’nda yarı çöl iklimi görülür. Buralarda yıllık ortalama yağış tutarı 100-200 mm arasında değişir. Ancak kuzeye doğru yağış yavaş yavaş artarak Kuzey Mezopotamya bölgesinde 400 mm’ye, dağlık alanlardaysa 600 mm’ye ulaşır. Ülke genelinde en fazla yağış kışın görülür. Ovalarda ve güneybatı çölünde yaz son derece sıcak geçer. Irmak kenarlarında yaz sıcaklıklarına yüksek nem oranı eşlik eder. Kış aylarında Asya içlerinden gelen soğuk hava kütleleri bazen ülkenin batısına kadar sokulur. Bu yüzden Basra’da don bile görülebilir. Dağlık kuzeydoğu bölgesinde, yaz sıcaklıkları nispeten düşük, kışlar soğuktur.
Bu iklim koşullarına bağlı olarak kuzeydeki dağlık alanlarda meşe ormanları, Kuzey Mezopotamya bölgesinde bozkır, güneybatı çölünde yarı çöl ve çöl bitkileri, Şattülarap kıyısında ise hurma palmiyeleri görülür. Ülke topraklarının % 4,3’ü orman alanlarından, % 9,1’i çayır ve otlaklardan, % 12,5’i, ekili ve dikili alanlardan, % 74,1’i de tarım dışı alanlardan oluşmaktadır.
Irak için hayatî önem taşıyan iki büyük akarsu Dicle ve Fırat’tır. Her ikisi de Türkiye’den kaynaklanan bu nehirler, Mezopotamya’yı baştanbaşa kat der ve Basra’nın kuzeyinde birleşerek Şattülarap adı altında Basra Körfezi’ne dökülür.
Nüfus ve Yerleşme
Irak, nüfus büyüklüğü açısından komşularımız arasında İran’dan sonra ikinci sırada gelir. Ülkede nüfus artış hızı çok yüksektir. Tarih boyunca çeşitli halklar tarafından sık sık istila edilen Irak’ın etnik yapısı oldukça karışıktır. Bununla birlikte Araplar ve Araplaşmış öbür topluluklar, ülke nüfusunun hâkim unsurunu oluşturlar. Kerkük ve Musul çevrelerinde 2,5 milyon civarında Türkmen yaşamaktadır. Resmî dil Arapçadır. Ülke nüfusunun yaklaşık % 96’sı Müslüman’dır. Hıristiyanların toplam nüfus içindeki oranı % 3,5 kadardır.
Nüfus yoğunluğu km2 başına 58 kişidir. Ülke nüfusunun büyük bir bölümü Dicle ve Fırat vadilerinde toplanmıştır. El-Cezire bölgesinin bozkırlarında ve güneybatıdaki çöllerde ise nüfus yoğunlukları genellikle km2’ye 1 kişinin altındadır. Kentsel nüfus oranı % 67’dir. Toplam ülke nüfusunun yaklaşık dörtte biri başkent Bağdat’ta yaşamaktadır (5.958.000). Ülkenin ikinci önemli kenti, bir liman kenti olan Basra’dır (1.337.000). Diğer önemli kentleri arasında, Kerkük (1.131.000), Musul, Erbil ve Süîeymaniye sayılabilir. Kerbela ve Necef ise Şiîliğin kutsal merkezleridir.
