Kıbrıs’ın Coğrafyası, Fiziki ve Ekonomik Yapısı

Doğu Akdeniz’in en büyük adası olan Kıbrıs’ın yüzölçümü 9251 km², nüfusu 802 bindir. Bu adada Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ile Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nden oluşan iki ayrı devlet bulunmaktadır.

İlk kez 1571 yılında Osmanlı topraklarına katılan ada, Osmanlı Devleti’nin gerileme döneminde geçici bir süre İngilizlere bırakıldı. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Yunanlılar adayı kendilerine bağlamak istedilerse de Londra ve Zürih Antlaşmaları ile Kıbrıs Adası’nda İngiltere, Yunanistan ve Türkiye’nin garantisi altında 1960 yılında Kıbrıs Cumhuriyeti kuruldu.

Kıbrıs’ın Siyasi Haritası

Bazı Yunanlı politikacılar ve Kıbrıslı Rumlar, Kıbrıs’ı Yunanistan’a bağlamak ve Türkleri buradan sürmek için sürekli çalıştılar. Bunun üzerine 1974’te iki kez, Türk Silahlı Kuvvetleri, barışı sağlamak için adaya çıkarma yaptı. Rumların Türklere yaptıkları insanlık dışı hareketler son buldu. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin yeniden kurulmasına yönelik çabalar sonuç vermeyince, 15 Kasım 1983’te adanın kuzeyinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti kuruldu. Ada, kuzeyde Türkler, güneyde ise Rumlar olmak üzere iki kesime ayrıldı. Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, 2004’te Kıbrıs Cumhuriyeti adı altında AB’ye üye oldu.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC)

Kıbrıs’ın (9251 km²) yaklaşık % 36,3’lük bölümünde egemenlik hakkına sahip olan KKTC 3355 km²lik bir alana ve 180.000 nüfusa sahiptir. Başkenti Lefkoşa’dır.

Fiziki Coğrafya

Yüzey şekilleri bakımından KKTC, birbirinden farklı iki birime ayrılan, ülkenin kuzey kıyıları boyunca, beş tepeli görünümünden dolayı Beşparmak Dağları olarak da bilinen Girne Dağları (Selvili Tepe, 1023 m) yer alır. Beşparmak Dağları ile kıyı arasında, yer yer genişleyip daralan kıyı düzlükleri bulunmaktadır. Ülkenin ikinci  morfolojik birimini, kuzeydeki Beşparmak ve güneydeki Troodhos (Karlıdağ, Rum kesiminde kalır) Dağları ile Güzelyurt ve Gazimagosa körfezleri arasında uzanan Orta Çukurluk meydana getirir. Bu kesimin doğusunda,   adanın tahıl ambarı durumundaki İçova (Rumca Meserya Ovası), batısında ise narenciye bahçeleriyle kaplı Güzelyurt Ovası yer alır.

KKTC, uzun kurak yazları, ılık ama yağışlı kışları ile tipik Akdeniz ikliminin etkisindedir. Beşparmak Dağları’nın büyük kesimi makilerle kaplı olduğu halde, İçova yazın tamamıyla kuruyan akarsu yatakları dışında bozkır görünümündedir. Beşparmak Dağları’nın kuzey yamaçlarında yer yer ormanlara rastlanır. Ülke topraklarının %57’si tarım alanı, % 5’i otlak, % 20’si ormanlıktır.

Kıbrıs’ın Fiziki Haritası

Nüfus ve Yerleşme

KKTC halkının % 98,7’sini Türkler oluşturmaktadır. Nüfus yoğunluğu km²‘ye 54 kişidir. En yoğun nüfuslu alan İçova’dır. Nüfusun % 40’ı kentlerde yaşamaktadır. Başkent Lefkoşa (41.815,1994) dışında, Gazimagosa, Güzelyurt ve Girne kentleri bulunmaktadır.

Ekonomik Coğrafya

KKTC ekonomisinde tarım kesiminin yanında ticaret ve turizm kesimlerinin de ağırlıklı bir yeri vardır. Ülke topraklarının %57’si tarıa elverişlidir. Başlıca tarım alanları İçova, Güzelyurt Ovası ve dağların 300-400 m’ye kadar yükselen yamaçlarıdır. En önemli toprak ürünleri, özellikle İçova’da yetiştirilen buğday, arpa ve zeytin ile dışsatımında önemli yer tutan turunçgiller, üzüm, çeşitli meyveler ve patatestir. Ama ülke tahıl ve bazı besin maddeleri gereksinimini dışarıdan sağlamak durumundadır. Ülkenin başlıca toprak ürünlerinden biri de büyük ölçüde ihraç edilen harnuptur (keçiboynuzu). Beşparmak ormanlarının bu doğal ürünü hayvan yemi ve çikolata gibi şekerli besinlerin dolgu maddesi olarak kullanılır. Tarımın karşılaştığı başlıca sorun uzun yaz kuraklığı sırasında çekilen su kıtlığıdır. Bunu önlemek için dağların eteğindeki karstik kaynaklardan ve aynı yerde kurulan bazı barajlardan (Göyneli, Kadıköy ve Yuvacık barajı gibi) yararlanılarak sınırlı ölçüde sulamalı tarım yapılır. Hayvancılık da nüfusa oranla iyi durumdadır.

Gemikonağı yakınındaki bakır yatakları dışında, maden bakımından fakir olan ülkede, sanayi faaliyetleri de gelişmemiştir. Sanayide küçük işletmeler hâkim olup, tütün işleme ile gıda ve meşrubat sanayiine ait kuruluşlar dikkati çeker. Mevcut enerji üretimi iç ihtiyacı karşılayamamaktadır. Yılda yaklaşık 350 milyon kw/s elektrik ithal edilmektedir.

Dış ticaret bilançosu önemli ölçüde açık vermekte olup ihracatın ithalâtı karşılama oranı % 54’tür (2001). Ticaret açığı, turizm ve diğer görünmeyen kalem gelirleriyle kapatılmaktadır. Dışsatımın yaklaşık % 70’ini turunçgiller başta olmak üzere tarım ürünleri, % 30’unu sanayi ürünleri (makineler, motorlu araçlar, motorlu araç yedek parçaları, mamul maddeler, madeni yağlar, kimyasal maddeler vs.) oluşturur. Sanayi ürünlerinden birçoğunun üretimi değil ticareti yapılmaktadır. İthal ettiği malların başında gıda maddeleri, motorlu araçlar, makineler, sanayi ürünleri, ilaç, elektrikli ve elektronik aletler gelir. Dış ticarette liberal bir politika izlenen KKTC’de dışsatımın çok büyük bir bölümü Avrupa Topluluğu üyelerine yapılırken, dışalımda ağırlık Türkiye’ye kaymaktadır (2004’te Türkiye’den bu ülkeye 450 milyon dolarlık ihracat yapılmıştır). Ülkede yabancı yatırımlar için önemli özendirici önlemler alınmıştır. Gazimagosa’da kurulan Gazimagosa Serbest Bölgesi 1978’den beri etkinlik göstermektedir.

Kıbrıs’ın tarihi kalıntılar bakımından zenginliğine, ama daha çok kıyılarının güzelliğine, uzun, güneşli yaz mevsimine ve hızla artan büyük yatak kapasitesine dayanan turizm, giderek adanın en önemli gelir kaynağı olma yolundadır. Ülkeye yılda 400.000’i Türk, 100.000’i de Avrupalı olmak üzere toplam 500.000 turist gelmekte ve bu turistler 150 milyon dolar civarında döviz bırakmaktadırlar. Turistik faaliyetler daha ziyade Girne ve Gazimagosa çevresinde yoğunlaşmıştır.

Lefkoşa yakınındaki Ercan’da, Pınarbaşı’nda ve Geçitkale’de birer havaalanı bulunmaktadır. Her üçü de uluslararası trafiğe açıktır. İhracat ve ithalâtta kullanılan limanlarının başında Gazimagosa Limanı gelmektedir. Bundan başka Girne ve Gemikonağı’nda da birer limanı mevcuttur. Ülke 2700 km karayoluna sahiptir. KKTCde 3,1 kişiye bir motorlu vasıta düşmektedir.

Altyapı yatırımları konusunda Türkiye’nin büyük ölçüde desteğini alan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin ekonomisinde üç temel sorun bulunmaktadır: Üçüncü ülkeler ile doğrudan ulaşım sorunu, su ve elektrik arzmdaki yetersizlikler