Bu Yazıda Neler Var?
Resmî adı Suudi Arabistan Krallığı olan bu ülke, Arabistan Yarımadası’nın yaklaşık onda dokuzunu kaplar. Kuzeyde Ürdün, Irak ve Kuveyt, batıda Akabe Körfezi ve Kızıldeniz, güneyde Yemen Cumhuriyeti, güneydoğuda Umman, doğuda Birleşik Arap Emirlikleri, Katar ve Basra Körfezi’yle çevrilidir. Yüzölçümü 2.240.000 km2’dir. Ancak bu alan iki güney komşusu Yemen Cumhuriyeti ve Umman ile olan kesinliğe kavuşmamış çöl sınırlan yüzünden, bazen değişik olarak değerlendirilmektedir. İslâm dünyasının iki kutsal şehri Mekke ve Medine’yi barındıran Suudi Arabistan, zengin petrol rezervlerine dayanan ekonomik gücüyle de Ortadoğu’da ağırlıklı bir yer tutar. Başkenti Riyad’dır. Günümüzde Suudi Arabistan’ın nüfusu ülkede yaşayan 6 milyon göçmenle birlikte 24.217.000’i bulur.
Fiziki Coğrafya
Suudi Arabistan’ın egemen yüzey şeklini, Kızıldeniz kıyısında birdenbire yükselerek hafif bir eğimle Basra Körfezi’ne doğru alçalan bir plato oluşturur. Kızıldeniz kıyısı boyunca uzanan dağlık kuşak kuzeydeki Hicaz bölgesinde (hicaz, Arapçada engel anlamına gelir) 1500 m’yi, güneydeki Asir bölgesinde ise 3000 m’yi geçer. Dağlık kuşağın doğusuna düşen geniş Necid bölgesi eski lav akıntıları ve kumlarla örtülü çorak bir plato görünümündedir.
Bir dizi uzun ve alçak sırt bu platoyu kuşatır: Doğuda Tuvayk Dağları, kuzeydoğuda Tovayk Dağları, kuzeyde Şamar Dağları. Plâtoluk alan bu sırtların gerisinde geniş kum çölleriyle birleşir. Dünyanın en büyük kesintisiz kum çölü olan güneydeki Rubülhali (650.000 km2) ile yüksekliği 900 m’yi bulan kuzeydeki Nüfud (57.000 km2), yaklaşık 1450 km’lik bir yay çizen Denha adlı kum çölleriyle birbirlerine bağlanır. Çöl kuşağı Basra Körfezi yakınlarında yerini sebha denen tuzluklara ve bataklık alanlara bırakır. Girintili çıkıntılı olan Basra Körfezi kıyılarının suları son derece sığdır.
Suudi Arabistan’ın genelinde, çöl özellikleri taşıyan iklim koşulları hüküm sürer. Bu çerçevede üç ayrı iklim kuşağından söz edilebilir. Ülke topraklarının yaklaşık % 95’ini içine alan kurak ve yarı kurak çöl kuşağında yıllık yağış miktarı en çok 75 mm’ye kadar çıkar. Bazı yıllar hiç yağış almayan Rubülhali Çölü, dünyanın en kurak alanlarından biridir. Yaşamın sadece vahalar çevresinde sürdürülebildiği Nüfud Çölü’ne ise hemen hemen hiç yağış düşmez.
Batıdaki dağlık bölge kurak bozkır iklimi özellikleri gösterir. Bu bozkır kuşağı kuzeyde 160 km, Mekke yakınlarında ise 480 km kadar içeriye sokulur. Mekke çevresinden Yemen sınırına kadar uzanan Asir bölgesinde nemli ve ılıman iklim egemendir. Bu bölgede yıllık yağış miktarı 480 mm’nin üstüne çıkar. Ülke genelinde ılık geçen kış mevsiminde (aralık-şubat) ortalama sıcaklılık 14-23 °C arasında değişir. Yaz mevsiminde (haziran-ağustos) ülkenin hemen her yanında 38 °Cyi geçen sıcaklık çöllerde 54 °C’ye kadar ulaşır. Nem, Cidde’de daha fazla olmak üzere hem Kızıldeniz hem de Basra Körfezi kıyılarında yüksektir.
Suudi Arabistan yer üstü su kaynakları bakımından oldukça fakir bir ülkedir. Ülkede göl ya da yıl boyuca akan akarsu yoktur. Çöl kuşağı dışındaki bölgelerde seyrek yağışlardan sonra oluşan, vadi denen akarsular vardır. Çöl kuşağında su gereksinimi bazen kendiliğinden yüzeye çıkan bazen de kuyularla ulaşılan yeraltı su kaynaklarıyla karşılanır.
Ülkenin bitki örtüsü genelde kuraklığa dayanıklı küçük boylu otlar ve çalılıklardan meydana gelir. Suudi Arabistan’ın en fazla yağış alan bölgesi Asir’de ardıç ormanlarına rastlanır. Ayrıca, bu dağların güneyinde günnük ağaçları yetişir. Hicaz dağlarındaki bozkır kuşağı kuzeyde 160 km Mekke dolaylarında 480 km kadar içerilere sokulur. Basra Körfezi kıyılarında çayırlar ve dikenli çalılar görülür. Çöl bölgeleri ise yer yer vahalarda görülen hurma ağaçlan dışında bitki örtüsünden hemen tamamen yoksundur.
Nüfus ve Yerleşme
Suudi Arabistan halkının % 82’si Suudi Araplarından, % 9,6’sı Yemen kökenli Araplardan, % 3,4’ü de öbür Araplardan oluşur. Geçmişte Arap nüfusun belirli ölçüde Siyahlarla kanştığı Kızıldeniz kıyılarının yanı sıra ülkenin doğu kesiminde de İran, Pakistan ve Hindistan’dan gelen toplulukların izleri görülür. Ülkede 6 milyon dolayında göçmen yaşamaktadır. Yabancı kökenli nüfusun tamamına yakını erkek nüfustan oluştuğundan, ülke nüfusunda çok belirgin bir erkek nüfus fazlalığı vardır. İslâm’ın beşiği olan Suudi Arabistan’da toplam nüfusun % 99’a yakını Müslüman’dır. Ülkenin resmî dili Arapçadır.
Nüfus yoğunluğu km2 başına ancak 11 kişiyi bulur. Nüfusun toplandığı başlıca merkezler Hicaz ve Asir bölgelerinin iç kesimleri ile Basra Körfezi kıyı şerididir. Nüfusun geri kalan bölümünü petrol kuyuları çevresinde yaşayanlar, devletçe desteklenen tarımsal işletmelerde yaşayanlar ve sayılan giderek azalmakta oları göçebeler (Bedeviler) oluşturur. Çöl bölgeleri, su bulunan vahalar dışında ıssızdır. Ülke nüfusunun % 87’si kentlerde yaşamaktadır. Başkent Riyad (4.761.00), ülkenin en büyük şehridir. Diğer önemli şehirleri Cidde (3.192.000), Mekke (1.335.000), Taif ve Medine’dir.
Suudi Arabistan Siyasi Haritası
Ekonomik Coğrafya
Ülke ekonomisi petrole dayanır. Ulusal gelirin % 45 kadan petrolden sağlanır. Petrolden başka, hac gelirleri ülke ekonomisinde önemli bir paya sahiptir. Ekonominin en az gelişmiş kesimi tarım sektörüdür.
Bugünkü bilgilerimize göre Suudi Arabistan, dünyanın petrol rezervlerine sahip ülkeleri arasında, rezerv büyüklüğü bakımından ilk sıradadır. Hatta eski SSCB’nin dağılmasıyla 1991’den sonra yıllık petrol üretimi bakımından da birinci sıraya yükselmiş bulunmaktadır. 1998 yılı öngörülerine göre ülke petrol rezervleri, dünya rezervlerinin (143 milyar ton), % 25,2 gibi en yüksek payını oluşturmaktadır. Bu payın, yaklaşık 36 milyar tondan biraz fazla tuttuğu hesaplanmıştır. Petrol yataklarının büyük bölümü ülkenin doğu kesiminde ve Basra Körfezi’nin tabanındadır. Dünya petrol üretimindeki payı, % 13 dolayındadır. Ülkenin 1997 yılı petrol üretimi 401,7 milyon tondur. Yıllık üretimin % 90’a yakınını (işlenmiş petrol dahil) ihraç etmekte ve bundan, her yıl ortalama 60 ile 70 milyar dolarlık yüksek bir döviz sağlamaktadır. Bir başka önemli yeraltı zenginliği; dünyadaki toplam rezervlerin yaklaşık % 4’ünü oluşturan doğal gaz yataklarıdır. Ülkenin 5,1 trilyon m3 doğal gaz rezervi olup yıllık üretimi (1996) 40,3 milyar m3’tür. Suudi Arabistan sınırlan içinde toplam 6550 km uzunluğunda boru hattı bulunmaktadır. Ülke topraklarında önemli miktarda kireçtaşı, mermer, alçı, kil ve tuz da çıkarılır.
Petrol üretimini de kapsamak üzere millî gelire katkısı % 45’i bulan imalat sektöründe toplam işgücünün dörtte biri çalışır. Sanayi ürünlerinin büyük bir bölümü petrol ürünlerinden oluşur. Etkin nüfusun % 12’sinin çalıştığı tarım sektörü toplam ulusal gelirin % 6,4 kadarını sağlar. Suudi Arabistan topraklarının yalnızca % 2’si tarıma elverişlidir. Bu alanlarda tarım iklim koşullarının elverişsizliği nedeniyle ancak sulama yoluyla yapılabilmektedir. Tarım topraklarının çoğu ülkenin kuzeydoğusunda ve Medine civarında toplanmıştır. Devletin son yıllarda kırsal altyapıyı geliştirmek amacıyla geniş kaynaklar ayırması ve çiftçileri desteklemeye yönelik geniş çaplı bir kredi programı uygulaması, buğday, yumurta, süt ve öteki bazı ürünlerde kendine yeterliliği sağlamıştır. Bununla birlikte, gıda maddeleri gereksiniminin % 70 gibi yüksek bir oranı hâlâ dışalımla karşılanmaktadır.
Ülkenin en önemli tarımsal ürünü, bir bölümü dışarıya da satılan hurmadır. Diğer önemli ürünleri buğday, çeşitli sebzeler ve kahve oluşturur. Suudi Arabistan’da hayvancılık özellikle Bedevî Araplar tarafından yapılmakta olup ülke hayvancılığı daha çok deve ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliğine dayanmaktadır. Basra Körfezi’nde balıkçılık ve inci avcılığı yapılır. Dışsatımın tamamına yakın bölümü petrol ve petrol ürünlerine dayanır. Petrol satılan ülkelerin başında Japonya, ABD, Hollanda, İtalya ve Fransa gelir. Çeşitli mamul mallar ile gıda ürünlerinden oluşan dış alımın çok büyük bölümü Japonya ABD, İngiltere, Almanya ve İtalya’dan sağlanır.
Türkiye ile Suudi Arabistan ilişkileri oldukça uzun bir tarihi geçmişe sahiptir. Özellikle 1960’lı yıllardan sonra ilk ülke arasındaki ticarî ve siyasî ilişkiler büyük gelişme göstermiştir. Suudi Arabistan’da halen çeşitli iş alanlarında pek çok Türk firması faaliyet göstermekte ve 200 bin civarında Türk işçisi de bu ülkede çalışmaktadır. Ayrıca her yıl 100 bine yakın Türk hacısı kutsal toprakları ziyaret etmektedir. İki ülke arasında ticarî ilişkiler de gelişmiştir (2004’teki ticaret hacmi 2 milyar dolar). Suudi Arabistan Türkiye’ye başta petrol olmak üzere çeşitli kimyasal ürünler, ham deri ve yün satmakta; karşılığında ise Türkiye’den canlı hayvan, et, sebze-meyve, buğday, tekstil ürünleri, demirçelik ve çeşitli makineler almaktadır.
Suudi Arabistan’ın önemli gelir kaynaklarından birisi de bu ülkede bulunan kutsal toprakları (Mekke, Medine) haccetmek için ziyaret eden Müslümanların bıraktığı dövizdir. Her yıl yaklaşık 1,5 milyon insan bu ülkeye hac amacıyla gitmektedir.
Ülkenin başlıca karayolları Riyad üzerinden iki kıyı şeridini birbirine bağlar. Mekke, Medine ve Cidde’nin Ürdün, Irak ve Yemenle karayolu bağlantısı vardır. Riyad ile Basra Körfezi kıyısındaki Damman arasında bir demiryolu hattı uzanır. Başlıca yük limanları Kızıldeniz kıyısındaki Cidde, Yanbu ve Cizan ile Basra Körfezi kıyısındaki Cubeyl ve Damman’dır. Başlıca uluslararası havaalanları ise Damman, Riyad ve Cidde’dedir
