Amerika Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri

Coğrafi Konumu

Batı Yarı Küre’de yer alan,

60º G – 85º K paralelleri ile 30º – 180º B meridyenleri arasında yer alan,

Kuzey Yarı Küre ve Güney Yarı Küre’de toprakları bulunan,

Bering Boğazı (92 km uzunluğa ve 50 m derinliğe sahiptir) ile Asya kıtasından ayrılan,

Karayip Denizi ve 1914 yılında açılan Panama Kanalı (Büyük Okyanus ile Atlas Okyanusu arasındaki en kısa ulaşım yolu) ile Kuzey – Güney olarak 2 kısımda ele alınan,

Büyük Okyanus, Atlas Okyanusu, Kuzey Buz Denizi ve Güney Buz Denizi ile çevrili,

Yüzölçümü bakımından 2. sırada (42.200.000 km²) bulunan,

Güney Kutbuna en yakın olan,

Üzerinde yaklaşık 40 devletin yer aldığı bir kıtadır.

Fiziki Coğrafya Özellikleri

Kuzey Amerika’nın K’inde fiyort kıyılar ön planda olup çok sayıda körfez (Hudson Körfezi) ve ada (Victoria, Banks, Baffin) bulunmaktadır.

B’sında kıyı çizgisine paralel uzanan sıra dağlar (K’de Kayalık Dağları, G’de And Dağları) ve çöller (Atakama) ile orta kesimde yer alan platolar ve D’da bulunan ovalardan oluşmaktadır.

Sıra dağlar K’de iç kesimlere kadar sokulmuşken, G’de ise ince bir şerit halinde uzanır.

Kıtanın B’sında K-G doğrultusunda Kayalık ve And Dağları’nın uzanması nedeni ile uzun akarsular kıtanın D’sunda yer almaktadır.

Guyana, Orta ve Doğu Brezilya kıtanın eski kalkan kısımlarını; Patagonya (Şili ve Arjantin’in yani G Amerika’nın G ucu) ve Deseado kütleleri ise masif kısımlarını meydana getirmektedir.

Ortalama yükselti K Amerika’da 600 m, G Amerika’da 550 m’dir. Karayip Denizi, iç deniz niteliğindedir.

Dağlar

Kıtanın KB’sında kıyı çizgisine paralel uzanan yaklaşık uzunluğu 8000 km olan Kayalık Dağları yer almaktadır. Bu dağlar içerisinde yer alan Alaska’daki Mc Kinley Dağı (Denali, Bolshaya Gora, 6193 m) en yüksek dağı oluşturmaktadır.

Bu sıra dağların; K kesimlerini Alaska Dağları, Brook Dağları ve Mackenzie Dağları, Orta kesimini Sierra Nevada Dağları ve Apalaş Dağları (Paleozoik yaşlılar, yuvarlak zirvelere sahipler, Mitchell Dağı, 2037 m), G kesimini ise Sierra Madre Dağları oluşturmaktadır.

Kıtanın GB’sında K’de Trinidad Adası ile G’de Tierre del Fuego (Ateş Toprakları) arasında kıyı çizgisine paralel uzanan, dünyanın en uzun ve 2. ortalama yüksekliğe (Himalayalardan sonra) sahip sıradağlarını oluşturan And Dağları yer almaktadır. Yaklaşık uzunluğu 8800 km olan And Dağları’nın genişliği 200 – 700 km arasında değişir. Bu dağlar içerisinde yer alan Arjantin’in Mendoza eyaletindeki Aconcagua Dağı (6960 m), hem kıtanın hem de Batı Yarı Küre’nin en yüksek dağıdır. Bu sıra dağların; Orta kesimini Azul Dağları, D kesimini Tumucumaque Dağları, Parecis Dağları ve Chapada Dağları oluşturur.

Kayalık Dağları ve And Dağları’nın bulunduğu saha aynı zamanda deprem ve volkanik faaliyetler açısından çok aktiftir.

Nevada Dağları’nın D’sunda yer alan Ölüm Vadisi (Death Valley) içerisindeki Badwater Havzası, kıtanın en alçak noktasını (- 86 m) oluşturmaktadır.

Brezilya’nın G kıyılarındaki kayaçlar Prekambriyen; And senklinalleri ile Amazon havzasında ve Paraguay’ın K’nde Kambriyen; Tierre del Fuego ile Peru’nun iç kesimlerinde ve Venezuella’daki Orinoca Havzası’nda Siluryen; Şili, Batı Arjantin ve Doğu Brezilya’daki Paraiba Havzası’nda Karbonifer’e ait kayaçlar bulunmaktadır.

Parana Havzası, buzultaşı (moren) ve tortulları ile kaplıdır.

Platolar ve Ovalar

Kıtanın KD kesiminde;
Geniş bir plato özelliğinde olan Kanada Kalkanı (yaklaşık 550 milyon yaşında, ortalama 420 m yüksekliğinde), Kanada Kalkanı’nın KD’sunda Hudson Körfezi çevresinde Kuzey Kutup Düzlüğü adı verilen geniş ovalar, Kolombiya Platosu ve Colorado Platosu yer almaktadır.

Kıtanın Orta kesiminin D’sunda;
Apalaş Dağları ile kıyı çizgisi arasında Atlantik Kıyı Ovası,
Meksika Körfezi’nin K’inde Körfez Kıyı Ovası yer almaktadır.

Kıtanın GD kesimde; Amazon – Parana – Paraiba / So Francisco – Orinoco Havzaları ve Brezilya – Guyana Platoları yer almaktadır. Guyana Platosu ortalama 250 m yüksekliğe sahip, G’ine doğru yüksekliğin arttığı, üzerinde 650 m yüksekliğe kadar tepelerin yer aldığı, bataklıklar ile parçalı bir platodur. Brezilya Platosu ise ortalama 1000 m yüksekliğe sahip, G’ine doğru yüksekliğin arttığı, üzerinde G kısmında 2000 m yüksekliğe kadar tepelerin yer aldığı yaklaşık 1.5 milyon km²’lik bir platodur.

Akarsular

Kıtanın KB ve K’inde; Yukon (3018 km) ve Mac Kenzie (4241 km)
Kıtanın K’inde B – D yönünde; Colorado (2333 km, Kaliforniya Körfezi’ne dökülür), Missouri – Mississippi (6020 km) ve Hudson (510 km, New York – New Jersey arasında)

Kıtanın G’inde K-G yönünde; Orinoco (Venezuella’da, 2140 km uzunluğunda, üzerinde dünyanın en yüksekten (1050 m) akan Salto Angel Şelalesi vardır), Amazon (kıtanın en uzunu, 6437 km, dünyanın 2. uzunu, dünyanın en geniş havzası (7 milyon km²), dünyanın en fazla su taşıyanı (175.000 m³/sn), kaynağı Peru’da, Peru’da Maranon adı ile bilinir, ağzı 240 km genişliğinde), Parana (3600 km, Amazon’dan sonra 2., üzerinde İquaçu Şelalesi var, Uruguay’ın B’sında, Paraguay ve Uruguay ile birleşerek Rio de la Plata Halici’nden Atlas Okyanusu’na dökülür), Paraguay (2530 km) ve Uruguay yer almaktadır.

Parana Nehri üzerinde kurulu olan İtaipu Barajı, dünyanın en büyük hidroelektrik santralidir.

Paraguay nehrinin orta kısmında bir vadi içerisinde Pantanal Bataklığı yer almaktadır.

Göller

En fazla Kanada’da, Göller Yöresi de denir, Buzul çağına aitler.

Kıtanın K’inde; Superior (82.414 km², dünyada 1. sırada, tatlısu gölü), Huron, Erie (Ontario ile arasında Niagara Şelalesi vardır), Ontario, Michigan (Bir arada bulunan bu 5 göle, ABD’nin Büyük Gölleri adı verilir) Oregon Krater Gölü (en derini), Büyük Tuz Gölü (Great Salt Lake, Tuzluluk % 18), Büyük Ayı, Büyük Esir ile Cedar – Monitoba – Winnipegosis – Winnipeg – Woods (Son 7’si Kanada sınırları içerisinde yer alıp son 5 tanesi Kanada Göller Yöresi’ni oluşturur)

Kıtanın Ortasında; Nikaragua ve Managua

Kıtanın G’inde K-G yönünde; Maracaibo (en büyüğü, Venezuella’nın KB’sında), Titicaca (8.300 km², 2. en büyük, 3810 m yükseklikte, Peru – Bolivya arasında), Poopo (Titicaca’nın hemen D’sunda) ve Ambargasta yer almaktadır.

Adalar

Kıtanın K’inde B – D yönünde; Aleut, Banks, Victoria, Baffin, Grönland (dünyanın en büyüğü)

Kıtanın orta kesimin B’sında; Galapagos

Kıtanın orta kesiminin D’sunda; Bermudalar, Bahamalar, Antiller

Kıtanın GD’sunda; Falkland

Kıtanın KB’sında; Alaska (en büyüğü) yarım adası

Körfezler

Kıtanın KB’sında; Alaska Körfezi

Kıtanın KD’sunda; Hudson Körfezi

Kıtanın orta kesimin B’sında; Kalifornia Körfezi

Kıtanın orta kesiminin D’sunda; Meksika Körfezi (en genişi)

İklim Özellikleri

Coğrafi konum ve denizelliğe bağlı olarak iklim ve bitki örtüsü çeşitliliği vardır.

Kıtanın K’inde Karasal İklim ve Tundra İklimi
Kıtanın İç Kesimlerinde Çöl İklimi
Kıtanın Atlas Okyanusu Kıyılarında Okyanusal İklim
Kıtanın Ortasında Ekvatoral İklim
Kıtanın G’inde Tropikal İklim, Karasal İklim ve Savan İklimi

-Tundra ikliminin etkili olduğu sahalarda bataklıklar, yosunlar, çimenler ve kısa boylu ağaçlar ön plandadır.

-Karasal iklimin etkili olduğu sahalarda düşük sıcaklık değerlerine dayanıklı sarıçam ve göknar gibi ağaçlardan oluşan Tayga Ormanları ön plandadır.

En fazla yağış Kolombiya Chaco Yöresi’nde (8991 mm) gerçekleşir.

B’da Sierra Nevada Dağları üzerinde boyları 120 m’yi bulan ve çok uzun yaşayabilen Sekoya (Mammuk Ağacı), Douglas Çamları ve Mazı Meşesi yaygındır. Buna karşın D’da Apalaş Dağları üzerinde ise çam türleri ile
Kızılağaç ve Huş’lar yaygındır. Apalaşların G’inde Floraida’ya kadar olan sahada ise Meşe ormanları yaygındır.

-Orta Amerika’nın yarı nemli topraklarında savanlar yaygındır.

-Orta Amerika ve G Meksika’da ise Tropikal Yağmur Ormanları egemendir.

-Ekvatoral ikliminin etkili olduğu Amazon + Orinico Havzalarında yer alan yüksek sıcaklığa ve nemliliğe dayanıklı yıl boyu yeşil kalan geniş yapraklı ağaçlar ormanlarına Selve adı verilir.

3200 m’nin üzerindeki yükseltilerde yani Puna katında Paramo adı verilen ağaçsız dağ stepleri yer almaktadır.

Kaliforniya kıyılarında ise Chapparal (Kapparal) adı verilen maki benzeri çalı formasyonu gelişmiştir.

Amazon Havzası’nın orta ve aşağı kısmında kuraklığa dayanıklı çalı topluluğuna Coatinga adı verilir.

Peru kıyılarında Lomos adı verilen yoğun sisliliğe bağlı çisentiler yaygındır.

Kıtanın iklimi üzerinde okyanus akıntıları önemli rol oynar.
1) Peru (Humbolt) Soğuksu Akıntısı
2) Brezilya Sıcaksu Akıntısı
3) Folkland Sıcaksu Akıntısı

Peru kıyıları, dünyanın en bulutlu çölüdür. N: Humbolt Soğuksu Akıntısının oluşturduğu yaklaşık 500 kalınlığındaki soğuk hava kütlesinin ısınmayı engelleyecek düzeyde yoğun buluta ve sise neden olmasıdır.

Nüfus Özellikleri

Kıtanın toplam nüfusu yaklaşık 1 milyardır (Dünya nüfusunun yaklaşık % 13’ü).

Kıtada nüfusun en fazla olduğu devletler ABD, Brezilya, Arjantin ve Meksika’dır.

Kıtada yaşam standartları K Amerika’da G Amerika’ya göre daha yüksektir.

Kıtada genel olarak kıyıdan iç kesimlere ve yükseklere doğru nüfus azalmaktadır. Kıyı kesimlerde, alçak düzlüklerde (Missisippi – Missouri – Ohio düzlüğü) ve ılıman iklim sahalarında (Meksika Havzası) nüfus fazladır.
Atlas Okyanusu kıyıları, Büyük Okyanus kıyılarına göre daha yoğun nüfusa sahiptir. Kanada’nın K’i (Mac Kenzie ve Hudson Körfezi) ve Amazon Havzası’nda ise nüfus çok azdır.

Kıtada; ABD, Kanada, Meksika, Küba, Brezilya, Arjantin ve Şili (Ateş Ülkesi)’de şehirleşme oranı % 75 civarındadır. Haiti, Guatamala, Honduras, Guyana ve Paraguay’da ise şehirleşme yüzdesi düşüktür.

Nüfus yoğunluğu en fazla Barbados’ta, en az Kanada’dadır.

En önemli şehirler; Washington, New York, Rio de Jenario, Santiago, Lima, Buenos Aires’tir.

Kıta Latin Amerika (ABD’nin güney sınırından başlayarak Orta ve G Amerika’nın tamamını kapsar) ve Anglo- Sakson Amerika (ABD ve Kanada’yı kapsar) olmak üzere 2 kültür bölgesine ayrılmaktadır.

O ve G Amerika’da özellikle Meksika, Venezuella, Kolombiya, Ekvator ve Paraguay’da yaşayan yerli + İspanyol / Portekiz karışımı nüfusa Mestizo adı verilir.

Christoph Colomb, Amerika kıtasını Hindistan’ın D kıyıları sandığı için, Amerikan yerlilerine Hintli anlamına gelen Los Indos adını vermiştir.

Amerikan yerlileri (Kızılderililer), Mestizolar (Avrupalı-Kızılderili karışımı), Mulattolar (Avrupalı-Zenci karışımı) ve Zambolar (Kızılderili-Zenci karışımı) olmak üzere 3’e ayrılır.

Kıtada İspanyolca (G Amerika), İngilizce (K Amerika) ve Portekizce (G Amerika) en fazla konuşulan 3 resmi dildir. Eskimolar tarafından konuşma ve yazı dili olarak İnuiti, Paraguay’da Guarani, Peru’da Keçuva ve Aymuri kullanılmaktadır.

Philadelphia, Chicago, New York ve Los Angeles’ta çok sayıda siyahi nüfus yaşamaktadır.

Kıtada % 75 oran ile Hristiyanlık en yaygın dindir. K Amerika’da Protestanlık, Orta ve G Amerika’da (İspanyol ve Portekizliler sayesinde) ise Katolikler (yaklaşık % 90’ı) ön plandadır. Mormon, Kuaker, Anglikan, Moravyon, Baptist ve Presbiteryan gibi çok sayıda tarikat bulunmaktadır.

Yükseltisi en fazla olan; yerleşme Şili Aucanquilcha, şehir Bolivya Potosi, başkent Bolivya La Paz’dır.

En işlek hava limanı, ABD Georgia Atlanta Hartsfield Jackson’dır.

En zengin devletler ABD ve kanada iken en yoksul devlet ise Haiti’dir.

Tarım Özellikleri

Kıtanın genelinde intansif tarım ön plandadır. Bu nedenle hektar / hayvan başına alınan tarımsal / hayvansal ürün miktarı yüksektir.

ABD, Kanada, Brezilya ve Arjantin tarımsal üretimde ilk sıralarda yer almaktadır.

Orta ve G Amerika’da verimsiz geniş yüz ölçüme sahip topraklara Latifundia, verimli küçük yüz ölçüme sahip topraklara ise Minifundia adı verilir.

Kıtanın genelinde en fazla yetiştirilen hayvan türü; sığır (Brezilya, Arkantin, Uruguay), manda, lama (devegillerden, yük taşımacılığı için, Peru) ve alpaka (devegillerden)’dır. Arjantin Pampalarında (bozkırlarında) ve Patagonya bozkırlarında hayvan çiftlikleri yaygındır.

Kıtanın genelinde ormancılık faaliyetleri ABD ve Kanada’da yaygındır. Özellikle abanoz, maun ve tropikal ihracatı önemlidir. Fazla miktarda lateks, tanen ve kinin gibi orman yan ürünleri el edilir.

Peru ve Şili kıyılarında kuş pisliklerinden oluşan gübreye Guano adı verilir.

Kıtanın genelinde en fazla yetiştirilen tarım ürünleri;
Şeker Kamışı (plantasyon şeklinde, Meksika ve Arjantin),
Kahve (plantasyon şeklinde, Brezilya 1., Kolombiya, Venezuella, Kolombiya),
Kakao, Kauçuk, Mate (Paraguay) Çayı (Paraguay, Uruguay),
Buğday (ABD, Çin’den sonra 2.),
Mısır (ABD, 1., ABD’nin ortasında yer alan eyaletlerde : Mısır Kuşağı), Pirinç,
Turunçgil (Brezilya, Texas, Florida, California),
Muz (Kolombiya, Honduras, Ekvador),
Pamuk (ABD, 1.),
Süt (Mısır Kuşağının B’sında : Süt Kuşağı)
Tütün (ABD (Virginia), Çin’den sonra 2., Küba’da puroluk Havana tütünü yetişir),
Patates, Avokado, Manyok, Domates, Mango, Yer fıstığı ve Ayçiçeği (Arjantin, Rusya’dan sonra 2.)’dir.

K Amerika’da ABD ve Kanada; O Amerika’da Meksika; G Amerika’da ise Brezilya, Arjantin Venezuella ve Kolombiya en önemli ekonomik güçlerdir.

Kıta GSMH açısından Asya’dan sonra 2., kişi başı milli gelir de ise Avrupa’dan sonra 2. sıradadır. ABD, Kanada, Brezilya, Arjantin, Meksika ve Şili’de kişi başı milli gelir yüksektir.

ABD ve Kanada’da Hidroelektrik kaynakların kullanımı çok gelişmiştir.

Ayrıca aşağıdaki bağlantılara tıklayarak diğer kıtaların coğrafi özelliklerine ulaşabilirsiniz

Antartika Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri

Avusturalya Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri

Afrika Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri

Asya Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri

Avrupa Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri