Avrupa Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri

Kıtanın Coğrafi Konumu

Kuzey Yarı Küre’de yer alan,

Batı ve Doğu Yarı Küre’de toprakları bulunan,

36º 23’ – 71º 10’ K paralelleri ile 9º 29’ – 60º D meridyenleri arasında yer alan,

K – G uzunluğu yaklaşık 3800 km, D – B uzunluğu ise 5500 km olan,

Atlas Okyanusu, Akdeniz ve Kuzey Buz Denizi ile çevrili,

Cebeli Tarık Boğazı ile Afrika; İstanbul Boğazı – Kafkas Dağları – Azak Denizi ile Hazar Gölü arasında uzanan Maniç Çukurluğu – Ural Nehri – Emba Nehri ve Ural Dağları’nın B etekleri ile de Asya kıtalarından ayrılan,

Cebeli Tarık Boğazı ile Afrika’ya 14 km ‘ye kadar yaklaşan,

Karadeniz’de Tuna’nın ağzı ile Baltık Denizi’nde Vistül’ün ağzı arasında kalan bir hat ile D ve B olmak üzere iki kısma ayrılan,

Yüzölçümü bakımından 5. sırada (10.523.000 km²) bulunan,

Üzerinde yaklaşık 50 devletin yer aldığı bir kıtadır.

Fiziki Coğrafya Özellikleri

Kıtanın şekillenmesinde orojenik hareketler ile Kuaterner’deki buzullaşma (özellikle KB Avrupa ve Alp Dağları) önemli rol oynamıştır.

Kıtanın K’inde İskandinavya Kalkanı, granit ve gnayslardan oluşmaktadır. Buzul vadilerinin deniz suları ile dolması sonucu oluşan fiyort kıyılar ön plandadır. Kuzey Almanya Ovası’nda morenler yaygındır.

K – G – D yönlerinde uzanan sıra dağlar ile bu dağlar arasında yer alan ovalardan oluşan adeta çanak şeklinde bir kıtadır. Yükselti en fazla G’deki dağlık sahadadır.

Ortalama yükseltinin en az olduğu (330 m) kıtadır.

Kıtanın yaklaşık % 60’ı 0 – 200 m arasında, % 25’i 200 – 500 m arasında % 15’i 500 m’den yüksektir.

Karpatlar – İskandinavya – Ural Dağları arasında kalan D Avrupa düzlükleri, kıtanın en yaşlı kısmını (I. Zaman öncesi Huron Kıvrımı) oluşturmaktadır. Buraya Fenno Sarmatya adı verilir. Ferno Sarmatya’nın KB – K – KD’suna (İskandinavya, Ladoga, Onega ve Beyaz Deniz arasında kalan saha) Baltık Kalkanı, D’suna Rus Platformu, GB’sına (Dinyeper ve Dinyester nehirlerinin olduğu saha) Podolya Kütesi denir.

İskandinavya Dağları ile Britanya adasında diğer yaşlı (I. Zamanda Kaledonyen Kıvrımı) kısımlar yer alır.

İber Yarımadası’nda Kantabriya Britanya Adası’nın G’i ile Fransa’da Armorik Kütlesi ve Massif Santral, Orta Avrupa Dağları (Mittelgebirge), Polonya ve Rusya’nın G’i ile Ural Dağları’nda diğer yaşlı (I. Zamanda Hersinyen Kıvrımı) kısımlar yer alır.

Karadeniz’in KB’sında Dobruca ve KD’sunda Kırım kıvrımları, II. Zamanda Kimmeryen Kıvrımları ile oluşmuştur.

Kıtanın genelinde en yaygın olan ve Avrupa topografyasının ana çizgilerinin meydana getiren oluşumlar, III. Zamanda Alp Kıvrımları ile meydana gelmiştir. Bu oluşumları Pireneler, Alpler, Karpatlar , Balkan Dağları, Po Ovası, Macar Ovası, Aşağı Tuna Ovası oluşturur.

IV. Zamanda yaşanan iklim değişimleri sonucu kıtada Almanya – Fransa – İtalya hattına kadar olan saha buzullarla kaplanmıştır. Özellikle Alplerin yüksek kısımları ve İskandinavya’da buzullar egemen olmuştur.
Buzullaşma sonrası kıtanın çoğu yerinde kalın moren tabakaları oluşmuştur.

Kıtanın K ve B’sı çok sayıda ada (Büyük Krallık) ve yarımadadan (İskandinavya) oluşmaktadır.

Kıtanın K’inde fiyort kıyılar, G’inde ise Dalmaçya kıyılar ön plandadır.

Baltık Denizi, Kuzey Denizi, Akdeniz, Tiren Denizi, Adriyatik Denizi, Ege Denizi, Marmara Denizi, Karadeniz ve Azak Denizi iç deniz niteliğindedir.

Etna, Vezüv Stromboli gibi volkanik dağarın en yüksek olanı, Sicilya’daki Etna’dır (3323 m).

En büyük buzul, İzlanda’daki Vatnajökull Buzulu’dur (8400 km²). Kıta Avrupa’sındaki ise Norveç’teki Jostedal Buzlu’dur (810 km²).

En yüksek şelale, Fransa’daki Gavarnie Çağlayanı’dır (421 m).

En uzun demiryolu, Manş Tüneli, 50,5 km uzunluğundadır.

Dağlar

Kıtanın KB’sında ve B’sında Atlantik Cephesi Dağları; İskandinavya Dağları (I. Zamana aitler, buzul aşındırması ön planda, ortalama 2000 m), Britanya Dağları (I. Zamana aitler, İskoçya Benn Nevis Zirvesi, 1341 m)

Kıtanın İç Kesimlerinde; İspanyol Mesatası, Korsika, Sardunya, Fransa Masifi (üzerinde sönmüş volkanlar var) ve Vojları, Belçika Ardenleri, GB Almanya Schwarzwald (Kara Orman), Çek Cumhuriyeti Bohemya Kütlesi (üzerinde sönmüş volkanlar var) , Makedonya Kütlesi, Polonya Silezya Kütlesi, Ukrayna Donetz Kütlesi (I. Zamana ait, ortalama 2000 m) : Bu dağların geneli ortalama 2000 m’dir.

Kıtanın G’inde B-D yönünde; kıyı çizgisine paralel uzanan Kantabriya Dağları ve Pireneler (İspanya), Alpler (En yükseği Fransa-İtalya arasında uzanan Alpler üzerinde 4810 m ile Mont Blanch), Apeninler (İtalya), Dinar Dağları (Bosna-Hersek), Karpatlar (Romanya), Balkan Dağları ve Rodop Dağları (Bulgaristan), Pindus Dağları (Yunanistan), Kuzey Anadolu Dağları ve Toros Dağları, Kafkaslar

Kıtanın D’sunda; Ural Dağları, Kafkas Dağları

Platolar ve Ovalar

İrlanda’da Orta Ovası (havzadır)

İskoçya’da Lowlands (havzadır, Lowland = Alçak arazi)

İspanya’da Endülüs Ovası (G’de), Katalonya Ovası (KD’da)

Almanya’da Kuzey Almanya Ovası (morenlerle kaplı)

Fransa’da Fransa Ovası, Paris Havzası, Akitanya Havzası (GB’da)

Fransa – Belçika arasında Anglo Flamond Havzası

İber Yarımadası’nda Kastil Düzlükleri (havzadır),

İsviçre’de İsviçre Ovası (havzadır, Mitteland = Merkezi arazi)

İtalya’da Po Ovası

Macaristan’da Macaristan (Orta Tuna) Ovası

Yunanistan’da Selanik Ovası, Larinsa Ovası

Ukrayna’da Podolya Platosu

Rusya’da Volga Platosu bulunmaktadır.

Hollanda (Netherland = Alt arazi)’da polderler önemli yer kaplamaktadır.

Akarsular

Genel olarak fazla su taşırlar. Akdeniz dışındakiler genellikle düzenli rejime sahiptir.
B Avrupa’da akarsu ağı sıktır, boyları kısadır, havzaları dardır, debileri yüksektir, kanallarla birbirlerine
bağlıdırlar.
D Avrupa’da akarsu ağı sıktır, boyları uzundur, havzaları geniştir, debileri yüksektir.

Barents Denizi’ne; Divina ve Peçora

Baltık Denizi’ne; Oder ve Vistül

Kuzey Buz Denizi’ne; Ren, Weser, Elbe ve Thames

Atlas Okyanusu’na Dökülenler: Sen, Loire, Duro, Taja, Guadiana, Guadalkivir ve Garonne

Akdeniz’e; Po, Vardar, Ron ve Ebro

Karadeniz’e; Tuna (2850 km, 2. sırada, kanallar ile Ren’e bağlanmıştır), Dinyestr (Turla), Dinyepr ve Don

Hazar Denizi’ne; Volga (en uzunu, 3690 km) ve Ural (2428 km, 3. sırada) ulaşmaktadır.

Göller

Kıtanın K’indeki İskandinavya gölleri epirojenik hareketler ve buzullaşma sonucu ortaya çıkmış olan çukurlarda yer alır.
Kıtanın O ve G’indeki Alp Sistemi gölleri ise Alp orojenezi ve buzullaşma sonucu ortaya çıkmış olan çukurlarda yer alır.
Balkanlarda karstik göller (Yanya, İskodra, Ohri), İtalya’da volkanik göller yaygındır.

Kıtanın KB’sında İskandinavya Yarım Adası’nda Göller Yöresi (Norveç’teki Hornindals adlı Fiyort Gölü (vatn adı verilir) en derin göldür, – 500 m) : Saimaa, Vanern, Vattern, Malaren

Kıtanın KD’sunda; Ladoga (en büyüğü, 18.180 km²), Onega (2. büyük) ve Kama

İsviçre’de Leman, Neuchatel, Bodensee ve Luzern
İtalya’da Garda ve Como
Macaristan’da Balaton yer almaktadır.

Pripot (Rokitno) Bataklığı: Rusya’nın B’sında yer alır.

Adalar

Kıtanın KB’sında; İzlanda, Faroe, Shetland,

Kıtanın B’sında; Büyük Britanya (en büyüğü, kıtanın B sınırı)

Kıtanın G’inde; Kanarya (Fas’ın B’sında), Madeira (Portekiz’in KB’sında), İbiza, Mayorka, Korsika, Sicilya, Sardinya, Malta, Ege Adaları, Girit, Rodos, Kıbrıs

Yarımadalar

Kıtanın K’inde; İskandinavya (en büyüğü), Kola, Kamir, Danimarka (Yutland)

Kıtanın GB’sında; İber, İtalya, Balkan, Türkiye

İklim Özellikleri

Coğrafi konum ve denizelliğe bağlı olarak iklim ve bitki örtüsü çeşitliliği vardır.

Kıtanın K’inde Tundra İklimi
Kıtanın B’sında Okyanusal İklim (B Rüzgarlarının etkisi fazla)
Kıtanın G’inde Akdeniz İklimi
Kıtanın İç ve D Kesimlerinde Karasal İklim görülür.

Tundra ikliminin etkili olduğu sahalarda bataklıklar, yosunlar, çimenler ve kısa boylu ağaçlardan oluşan Tundra bitki örtüsü ön plandadır.

Kıtanın B’sında kış mevsiminin ılık geçmesinin nedeni, Batı Rüzgarları’nın etkisi ile bu mevsimde Avrupa’nın B kıyılarına ulaşan Gulf Stream Sıcak su Akıntısı’dır. Okyanusa iklimin etkili olduğu sahalarda kayın, meşe, gürgen, akça ağaç ve kızıl ağaçlar ön plandadır.

Karasal iklimin etkili olduğu sahalarda düşük sıcaklık değerlerine dayanıklı sarıçam ve göknar gibi ağaçlardan oluşan iğne yapraklı Tayga Ormanları ön plandadır.

Akdeniz ikliminin etkili olduğu sahalarda (Akdeniz çevresindeki kıyılarda) yüksek sıcaklığa ve düşük yağış miktarına dayanıklı kızılçam ormanları, makiler ve turunçgiller ön plandadır.

İber Yarımadası’nın merkezi kesimlerinde (İspanya) ve Bohemya’da (Çek Cumhuriyeti) yaz sıcaklığı çok yüksektir.

Yaz sıcaklığı ortalaması : Kuzey Buz Denizi kıyılarında 8 – 10 °C, İskandinavya’nın B kıyılarında 10 – 14 °C, Britanya kıyılarında 14 – 16 °C, Atlas Okyanusu kıyılarında 18 – 24 °C, Akdeniz kıyılarında 24 – 26 °C civarındadır.

K – KD – KB’da kış sıcaklığı çok düşüktür.

Kış sıcaklığı ortalaması : Norveç kıyılarında -2 / 2 °C, Britanya kıyılarında 4 – 7 °C, Fransa kıyılarında 6 – 8 °C, Akdeniz kıyılarında 6 – 12 °C, O Avrupa’da 0 ° C ve D Avrupa’da -10 ° C civarındadır.

Yağışlar : En fazla dağlarda, en az ova ve havzalarda gerçekleşir. Genel olarak B – D doğrultusunda Okyanusal iklimin etkisinin azalması ile yağış miktarı azalır.

En fazla yağışı İskandinavya ve İskoçya Dağlarının B yamaçları, İber Yarımadası’nın KB kısmı, Alp Dağları ve Adriyatik Denizi’nin KD kıyısı alır.

En az yağışı Hazar Gölü’nün KB kıyısı, kıta genelindeki ova ve havzalar alır.

Nüfus Özellikleri

Avrupa, Sami Dilleri’nde güneşin battığı yön anlamına gelen Erep ya da Irip kelimesinden adını almaktadır.

Kıtanın toplam nüfusu yaklaşık 750 milyondur (Dünya nüfusunun yaklaşık % 11’i).

Kıtada nüfusun en fazla olduğu devletler Almanya ve Fransa iken, en az olduğu devletler ise Vatikan ve Monako’dur.

En önemli şehirler; Londra, Paris, Berlin, Münih, Hamburg, Roma, Madrid, Lizbon, Porto, Viyana, Budapeşte, Bükreş, Kopenhag ve Oslo’dur.

Kıtada nüfus yoğunluğu KB’da Fransa ve Almanya’da fazla iken; D’ya doğru azalmaktadır. En fazla yoğunluk Monako’da, en seyrek yoğunluk İzlanda’dadır.

Kıtada Germenler (Almanlar), Normanlar (İngilizler, Hollandalılar, Norveçliler, ve İsveçliler), Latinler (İtalyanlar, Fransızlar, İspanyollar ve Portekizliler), Slavlar (Çekler, Slovaklar, Sırplar, Hırvatlar, Bulgarlar, Polonyalılar ve Ruslar) Laponlar (İskandinavya’nın K’inde yaşayanlar) ve Ural-Altaylılar (Türkler, Macarlar, Finliler ve Estonyalılar) etnik çoğunluğu oluşturmaktadır.

Hristiyanlık (% 80) (Katolik, Ortodoks ve Protestan) ve İslamiyet (% 5) ön plandadır. İslamiyet Arnavutluk, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Makedonya ve Batı Trakya’da; Katolik mezhebi (% 50) İtalya, Fransa, İspanya, Portekiz ve Macaristan’da; Ortodoks mezhebi (% 25) Yunanistan, Bulgaristan, Romanya ve Sırbistan’da; Protestan mezhebi (% 15) Birleşik Krallık, Almanya, Hollanda ve K Avrupa’da etkilidir.

Kıtada nüfus artış hızının çok düşük hatta bazı devletlerde eksi olması nedeniyle yaşlı nüfus oranının fazlalaşması büyük bir sıkıntıdır.

Kıtada genel olarak okuma – yazma yüzdesi fazladır.

Kıtada Almanca (İsveççe, Norveççe, Danca, İzlandaca, Hollandaca ve Fince), Slavca (Rusça, Ukraynaca, Sırpça, Bulgarca, Lehçe, Polonyaca ve Çekçe), Romence (İtalyanca, Fransızca, İspanyolca ve Portekizce) ve Ural-Altay Dil Ailesi (Türkçe, Fince, Macarca ve Estonca) olmak üzere 4 ana dil grubu konuşulmaktadır.

Kıtada anayasal temelli demokratik yönetimler ön plandadır. Cumhurbaşkanlığı, devlet başkanlığı ya da başbakanlık gibi kurumlar devletlere göre değişebilmektedir.

Birleşik Krallık, İsveç, Norveç ve Belçika gibi devletlerde anayasalı monarşi devam etmektedir.

Siyasi ve sosyo-ekonomik birlikteliği sağlamak amacı ile Avrupa Birliği oluşturulmuş, 1999 yılında Euro kullanımı başlamıştır. Şu anki AB üyesi devlet sayısı, 27’dir.

Sanayinin temellerinin atıldığı kıta olması, sömürgecilik sayesinde hızlı ekonomik gelişmenin sağlanmasına bağlı olarak kişi başı gelirin fazla olması nedeniyle halkın satın alma gücü ve yaşam standartları yüksektir.

En K’deki sürekli yerleşim sahası, 78 ° 56’ kuzey enlemindeki Norveç Svalbard Adası NyAlesun Kasabasıdır.
Kıta Avrupa’sında ise 71° kuzey enlemindeki Norveç Hammerfest Kasabası’dır.

Yükseltisi en fazla olan başkent, Andorra’nın başkenti La Vella’dır.

En işlek limanı, Hollanda Rotterdam Limanı’dır.

En yüksek geçit, Saint Gothard Geçidi ve Tüneli, İsviçre – Almanya arasında, 2108 m.

Kıta nüfus yoğunluğu açısından Asya’dan sonra 2. sıradadır.

Ortalama yaşam süresinin en fazla olduğu (erkeklerde 75, kadınlarda 82 yıl) kıtadır.

Kentleşmenin çok fazla olduğu bir kıtadır (ortalama % 75).

Tarım Özellikleri

Kıtanın genelinde intansif tarım ön plandadır. Bu nedenle hektar / hayvan başına alınan tarımsal / hayvansal ürün miktarı yüksektir.

Kıtada ekilebilir arazinin en fazla olduğu devlet, % 70 ile Hollanda’dır.

Kıtanın genelinde en fazla yetiştirilen tarım ürünleri; Patates, Çavdar, Yulaf, Arpa, Mısır, Şekerpancarı, Keten, Kenevir, Zeytin (İspanya, İtalya, Yunanistan), Muz, Ayçiçeği, Üzüm, Turunçgil, Fındık (İspanya, İtalya, Yunanistan),

Kıtanın genelinde en fazla yetiştirilen hayvan türü; büyükbaş hayvancılık ve domuz yetiştiricilidir. Su ürünleri avcılığında İzlanda, Norveç, Danimarka ve Portekiz önde gelmektedir.

Kıtanın genelinde ormancılık faaliyetleri İsveç, Norveç ve Finlandiya’da yaygındır.

Maden ve Enerji Kaynağı Özellikleri

Kıtanın genelinde modern madencilik faaliyetleri gerçekleştirilmektedir.

Kıtanın genelinde en fazla çıkartılan madenler;
Taşkömürü (Birleşik Krallık, Almanya, Fransa, Polonya, Belçika, Hollanda, Çek Cumhuriyeti ve Ukrayna)
Demir (Rusya, Ukrayna, İngiltere, Fransa, İspanya, İsveç, Avusturya, Romanya ve Çek Cumhuriyeti)
Boksit (Balkan Ülkeleri ve Fransa)
Petrol ve Doğalgaz (Kuzey Buz Denizi (İngiltere ve Norveç), Rusya, Romanya, Volga – Ural Sahası)
Uranyum (Fransa, Ukrayna ve Estonya)
Manganez (Rusya ve Ukrayna)
Bakır (Rusya, Polonya, İspanya ve Sırbistan-Karadağ) Mermer (Belçika)

Sanayi Özellikleri

Kıta genel olarak sanayinin beşiği (İngiltere, Sanayi Devrimi) sayılması nedeniyle sanayinin gelişmiş olduğu bir kıtadır.

Sanayi Kuşağı: G İngiltere, K Fransa, G Belçika, Hollanda, Almanya Ruhr, Çek Cumhuriyeti B Bohemya ve G Polonya Silezya

Sanayinin gelişmesinde yer şekillerinin uygunluğu nedeniyle ulaşım ağının yaygınlaşması önemli rol oynamaktadır. Tuna, Elbe ve Ren gibi nehirler ve bu nehirleri birbirlerine bağlayan kanallar sayesinde kıta içi deniz ulaşımı çok gelişmiştir.

Kıtada gelişim göstermiş sanayi kolları; Otomobil (Almanya, Fransa, İtalya ve İngiltere), Gemi, Uçak, Çelik (İsveç’in saatleri), Elektrikli Aletler, Kimya (Fransa, Almanya, Marsilya ve İtalya), Kağıt (Rusya, İsveç, Norveç ve Finlandiya), Alkol (K Avrupa’nın birası, İskoçya’nın viskisi, B ve G Avrupa’nın şarabı)

Ayrıca aşağıdaki bağlantılara tıklayarak diğer kıtaların coğrafi özelliklerine ulaşabilirsiniz

Antartika Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri

Avusturalya Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri

Afrika Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri

Asya Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri

Amerika Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri