Asya Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri

Kıta’nın Coğrafi Konumu

Doğu Yarı Küre’de yer alan,

Kuzey Yarı Küre ve Güney Yarı Küre’de toprakları bulunan,

1º 14’ – 77º 42’ K paralelleri ile 26º 24’ – 169º 40’ B meridyenleri arasında yer alan,

Büyük Okyanus, Hint Okyanusu ve Kuzey Buz Denizi ile çevrili,

Yüzölçümü bakımından 1. sırada (44.391.163 km²) bulunan,

K-G doğrultusunda yaklaşık 10.000 km uzunluğunda olan ve B-D doğrultusunda 11 saat dilimini içeren,

Üzerinde yaklaşık 50 devletin yer aldığı,

Bering Boğazı ile Kuzey Amerika; İstanbul Boğazı – Kafkas Dağları – Ural Dağları ile Avrupa; Süveyş Kanalı, Kızıldeniz ve Babülmendep Boğazı ile Afrika’dan ayrılan bir kıtadır.

Fiziki coğrafi Özellikleri

Kıtanın orta ve ortanın güney kesimi dağlık olup; K – G ve D’su platolardan, B’sı ise ovalardan oluşmaktadır. Yükselti orta kesimde artmaktadır.

Ortalama yükseltinin en fazla olduğu (1010 m) kıtadır.

Kıtanın D ve G’inde çok sayıda ada ve ada devleti (Japonya, Kuril, Tayvan, Filipinler, Malezya, Endonezya), yarım ada ve yarım ada devleti (Kamçatka, Kuzey Kore, Güney Kore) ile körfez (Aden, Bengal) bulunmaktadır.

Ohotsk Denizi, Japon Denizi, Sarı Deniz, D Çin Denizi, G Çin Denizi, Andaman Denizi, Yemen Denizi ve Kızıl Deniz iç deniz niteliğindedir.

Endonezya, Japonya, Kamçatka ve Filipinler’de 200’e yakın etkin yanardağlar bulunmaktadır.

Dünyanın en yüksek dağı, en yüksek platosu, en derin gölü, en alçakta bulunan gölü, en alçakta bulunan havzası, en derin noktası bu kıta sınırları içerisinde yer almaktadır.

KB’DA Baltık Kalkanı ile KD’da Angora (Doğu Sibirya) Kalkanı arasında kalan düzlükler ve Baykal Dağları, kıtanın en yaşlı kısmını (I. Zaman öncesi Huron Kıvrımı) oluşturmaktadır. Bu saha aynı zamanda maden rezervi ve çeşidi bakımından çok zengindir.

Tanrı, Altay ve Sayan dağları diğer yaşlı (I. Zamanda Kaledonyen Kıvrımı) kısımları meydana getirir.

Büyük Kingan Dağları’nda diğer yaşlı (I. Zamanda Hersinyen Kıvrımı) kısımlar yer alır.

Kıtanın KD’ sunda yer alan Çersky ve Verhoan Dağları, II. Zamanda Kimmeryen Kıvrımları ile oluşmuştur.

Kıtanın genelinde en yaygın olan ve Asya topografyasının ana çizgilerinin meydana getiren oluşumlar, III. Zamanda Alp Kıvrımları ile meydana gelmiştir. Bu oluşumları Karadeniz Dağları, Toros Dağları, Zağros Dağları, Himalaya Dağları ve Japon Adaları oluşturur.

IV. Zamanda akarsu aşındırmasının da etkisi ile Mezopotamya, Kuzey Hindistan ve Kuzey Çin ovaları oluşmuştur.

Dağlar

Kıtanın B’sında; Ural ve Kafkaslar

Kıtanın Orta B-D yönünde; Altay ve Kingan yer almaktadır.

Kıtanın G’inde B-D yönünde; Zağros, Hindukuş, Tanrı, Karanlık ve Himalayalar

Himalayalar (karın biriktiği yer) üzerinde dünyanın en yüksek 2 dağı (Everest Tepesi (8848 m), K2 Dağı (8611 m)) yer almaktadır.

Platolar

Kıtanın K’inde orta kesimde; Orta Sibirya ve Vitim

Kıtanın KD’sunda; Doğu Sibirya

Kıtanın B’sında; İran

Kıtanın G’inde; Dekkan, Güney Çin, Kvei-Ça, Tibet (Dünyanın çatısı) ve Pamir (en yükseği, ortalama 5000 m)

Ovalar

Kıtanın B’sında; Batı Sibirya Ovası (en genişi), Turan Ovası

Kıtanın D’sunda; Taklamakan (Tarım), Çaydam ve Çungurya Havzaları

Kıtanın G’inde; İndus (Pakistan), Ganj (Hindistan), Menam, Kuzey Çin ve Mezopotamya

Çöller

Kıtanın B’sında K-G yönünde; Açlık, Muyunkum, Karakum, Kızılkum ve Lut

Kıtanın GB’sında; Tar

Kıtanın Ortasında; Taklamakan, Gobi (en büyüğü, 1.3 milyon km² ), Deşt-i Kebir, Deşt-i Lut yer almaktadır.

Akarsular

Akarsu ağı sık, boyları uzun, iç kısımlardaki akarsular enderoik, bazıları ya buharlaşarak ya da yeraltına sızarak kayboluyor.

Kıtanın K’inde B-D yönünde Kuzey Buz Denizi’ne Dökülenler; İrtiş, Obi (en geniş havza, Amazon’dan sonra dünyada 2. sırada), Yenisey, Lena

Kıtanın Ortasında B-D yönünde; Şudere, Amur, Hilmend, Amuderya (Ceyhun), Sriderya (Seyhun), İli, Tarım (Bunlar kapalı havzaya sahipler)

Kıtanın G’inde B-D yönünde; Atrak, Narmada, Krişna, Ganj (2700 km), Brahmaputra, İndus (3200 km), Mekong (Tibet’te), Saluen (Tibet’te), İrravadi (Tibet’te), Gökırmak (Yangtze / Mavi Irmak, en uzunu, dünyada 3. sırada, 6300 km), Sarı Irmak (Huang Ho, 4200 km) yer almaktadır.

Hindistan yarımadasındaki İndus ve Ganj havzası, dünyadaki ilk yerleşim ve tarım sahalarındandır.

Hindistan’daki Gersoppa Çağlayanı, en yüksekten (253 m) akan çağlayandır.

Göller

Kıtanın K’inde; Taymir

Kıtanın Ortasında B-D yönünde; Urumiye, Sevan, Hazar (dünyada 1. sırada, 371.000 km²), Aral (20.000 km), Balkaş, Issık, Koko, (Gökçegöl), Baykal (dünyanın en derini, -1741 m) ve Hulun yer almaktadır.

Kıtanın G’inde; Lut (Ölü Deniz, en alçağı, – 397 m)

Adalar

Kıtanın K’inde B-D yönünde; Novaya, Bolşevik, Yeni Sibirya

Kıtanın D’unda K-G yönünde; Shalin, Kuril, Bering, Aleut , Japonya ve Ryu-Kyu

Kıtanın G’inde; Srilanka, Nikobar, Endonezya, Sumutra, Java, Brunei, Borneo (en büyüğü), Filipinler, Tayvan

Yarımadalar

Kıtanın K’inde B-D yönünde; Yamal, Taymir

Kıtanın D’unda K-G yönünde; Kamçatka, Kuzey Kore, Güney Kore

Kıtanın G’inde B-D yönünde Kızıldeniz – G Çin Denizi arasında; Arabistan (en büyüğü), Hindistan ve Çin Hindi

Körfezler

Kıtanın K’inde B-D yönünde; Olenekskiy, Bourhaya

Kıtanın G’inde B-D yönünde; Aden, Bengal (en büyüğü)

İklim Özellikleri

Coğrafi konum, dağların konumu ve uzanış doğrultuları ve denizelliğe bağlı olarak iklim ve bitki örtüsü çeşitliliği vardır.

Kıtanın K – B ve İç Kesimlerinde Tundra İklim, Karasal İklim ve Çöl İklimi Kıtanın G’inde Ekvatoral İklim ve Muson İklimi (Çin, Hindistan)

Tundra ikliminin etkili olduğu sahalarda (KB – K – KD Asya’nın kıyı çizgisinden ortalama 350 – 400 km içerisine doğru kuşak halinde uzanır) bataklıklar, yosunlar, çimenler, likenler ve kısa boylu ağaçlardan oluşan Tundra Bitki Örtüsü ön plandadır.

Karasal iklimin etkili olduğu sahalarda (özellikle Sibirya’nın G’inde) düşük sıcaklık değerlerine dayanıklı sarıçam ve göknar gibi ağaçlardan oluşan Tayga Ormanları ön plandadır.

Ekvatoral ikliminin etkili olduğu sahalarda yüksek sıcaklığa ve nemliliğe dayanıklı yıl boyu yeşil kalan geniş yapraklı ağaçlar ormanı ön plandadır.

Muson iklimin görüldüğü sahalarda Meşe, Kayın, Akçaağaç, Mimoza, Akasya, Palmiye, Bambu, Çay, Defne türleri egemen durumundadır.

Tacikistan Pamir Dağları üzerinde yer alan 8.000 km²’lik Fedçenko Buzulu, en büyük buzuldur.

Hindistan’da Assam bölgesinde yer alan Çerapunçi, en fazla yağış (11.500 mm) alan yerdir.

Nüfus Özellikleri

Kıtanın toplam nüfusu yaklaşık 4 milyar olup dünyada 1. sırada yer almaktadır (Dünya nüfusunun yaklaşık % 60’ı).

Kıtada nüfus artış hızı yüksektir. Bu nedenle devletler (Çin, Japonya, G Kore, Singapur ve Sri Lanka) tarafından doğum kontrolü üzerine uygulamalar gerçekleştirilmektedir.

Kıtada doğum oranının fazla olmasına bağlı olarak nüfus artış hızının yüksek olması nedeniyle genç nüfus oranı çok fazladır. Çin, Hindistan, G Kore, Tayvan, Pakistan ve Sri Lanka’da doğum kontrolü çalışmaları sürdürülmektedir.

Sibirya, Himalayalar, Çöller ve Bataklık sahalarda nüfus miktarı az iken, Deniz seviyesine yakın alçak sahalarda ve akarsu boylarında nüfus fazladır.

Kıtada nüfusun en fazla olduğu devletler kıtanın G ve D kıyılarında yerleşime uygun koşulların bulunduğu Çin, Hindistan, Endonezya, Japonya, Pakistan ve Bangladeş’tir.

Kıtada Türkiye, Ortadoğu, Kafkaslar, Sibirya ve Orta Asya’da beyaz ırk, Hindistan’ın G’inde siyak ırk ve geri kalan sahalarda sarı ırk yaygındır. Üstünlük sarı ırktadır.

Kentsel nüfus oranı Japonya, K ve G Kore dışında çok fazla değildir.

En önemli şehirler; Tokyo (en fazla nüfus) ve Pekin’dir.

Kıtada nüfus yoğunluğu G-GD’da verimli akarsu boylarında Hindistan, Çin ve Japonya’da çok fazladır.

Yüzölçümü en fazla olan devlet Rusya iken, en küçük olan ise Maldiv’dir.

Nüfus yoğunluğu en fazla olan ülke Singapur iken, en az olan ise Moğolistan’dır.

Kıtada genel olarak okuma – yazma yüzdesi azdır.

Kıtada Farsça (İran), Peştuca (Afganistan), Urduca (Pakistan), Pencap (Pakistan), Hintçe, Rusça, Türkçe, Moğolca, İbranice (İsrail), Mon-Kmer (Myanmar-Kamboçya), Çince, Japonca, Korece, Vietnamca, Aynuca (Japonya Hokkaido Adası), Çukçice (Çukçi Yarımadası), Aleut, Bahasa (Endonezya), Malay (Malezya) ve Tagalog (Filipinler) gibi diller konuşulmaktadır.

Kıtanın Uzak Doğu olarak bilinen kısmı, Alüvyon Uygarlığı olarak da anılmıştır.

Yükseltisi (3610 m) en fazla olan şehir, Tibet Lhasa’dır.

Karakurum Geçidi, dünyanın asfaltla kaplı en yüksek (5575 m) geçididir.

İnsanların geçim kaynaklar üzerinde iklim, yer şekilleri ve kültürel özellikleri önemli rol oynamaktadır.

Kişi başı en fazla gelir Japonya’da; en az gelir ise Doğu Timor’dadır.

Kıtada ortalama yaşam süresi erkeklerde 67 yıl, kadınlarda 70 yıldır. Japonya 79 ve 85 yıl ile dünyada 1. sıradadır. Afganistan, Kamboçya, Laos ve Yemen’de ise ortalama yaşam süresi 55 yıldan azdır.

Kıtada Japonya, Rusya, G Kore, Tayvan ve Çin’de şehirleşme oranı diğer devletlere göre daha fazladır.

İslamiyet, Hinduizm, Budizm, Lamaizm, Taoizm, Şintoizm, Konfüçyüsçülük, Bahaizm ve Yahudilik gibi dinler bu kıtada doğarak dünyaya yayılmıştır.

Tarım Özellikleri

Kıtanın genelinde kırsal yerleşme ve kırsal nüfus miktarı fazla olup, ekstansif tarım ön plandadır. Bu nedenle hektar / hayvan başına alınan tarımsal / hayvansal ürün miktarı düşüktür. Japonya, Çin ve Rusya’da intansif tarım ön plandadır.

Ekilebilir toprakların genişliğinde Çin, Hindistan ve Pakistan ilk sıraları paylaşmaktadır.

Kıtanın genelinde en fazla yetiştirilen tarım ürünleri;
Pirinç (Çin, Hindistan (İndus – Ganj havzası), Endonezya, Tayland ve Japonya),
Buğday – Arpa (Çin, Hindistan, Rusya ve Türkiye),
Çay (Çin, Hindistan, Sri Lanka, Japonya, İran ve Türkiye),
Mısır (Çin, Hindistan, K ve G Kore, Türkiye),
Pamuk (Çin, Türk devletleri, Hindistan ve Pakistan),
Şeker kamışı (Çin, Hindistan, Pakistan, Endonezya, Tayland, Tayvan ve Japonya),
Kauçuk (Çin, Hindistan, Endonezya, Malezya),
Muz (Çin, Hindistan, Endonezya, Tayland ve Vietnam),
Baharat (Hindistan ve Endonezya),
Kına Ağacı (Cava Adası, kabuklarından kinin elde edilir),
Hindistan Cevizi (Hindistan, Endonezya, Sri Lanka ve Filipinler),
Jüt (Ihlamurgillerden olan Hintkeneviri, lifli bir bitkidir; Çin, Hindistan, Pakistan ve Bangladeş),
Sorgun (Sepet yapımında kullanılan bir bitkidir; Hindistan Dekkan Platosu),
Tütün (Ortadoğu ve Türkiye),
Kauçuk ve Ananas (Tayvan ve Malezya), Turunçgil, Fındık, İncir.

Kıtanın genelinde en fazla yetiştirilen hayvan türü; Koyun (İran Karakul Koyunu), Keçi (Keşmir Keçisi), Domuz (Çin) ve Mersin Balığı (Hazar Gölü, havyarı için)‘dır.

Balıkçılık Japonya’da çok gelişmiştir.

Kıtanın genelinde ormancılık faaliyetleri Çin, Rusya, Malezya, Myanmar, Tayland, Endonezya ve Filipinler’de yaygındır. Tayland ve Myanmar’da tik (hint meşesi) ağacı satımı önemli gelir kaynağıdır.

Çin; Buğday, Pirinç, Tütün, Koyun, Domuz, Balık, Taşkömürü üretimi konusunda dünyada 1. sıradadır.

Japonya, Çin ve Tayvan’da konservecilik yaygındır.

Maden ve Enerji Kaynakları Özellikleri

Kıtanın genelinde madencilik faaliyetleri yoğun gerçekleştirilmektedir.

Kıtanın genelinde en fazla çıkartılan madenler;
Taşkömürü (Çin (Sarı ırmak havzası, Kansu ve Mançurya), Rusya (Kuzbass), Kazakistan ve Hindistan)
Demir (Çin ve Rusya)
Bakır (Çin, Rusya, Kazakistan, Türkiye)
Petrol ve Doğalgaz (Suudi Arabistan, İran, Irak, BAE, Kuveyt, Rusya (Sibirya, Ural, Kamçatka yarımadası ve Shalin Adası’nda petrol; Obi – Yenisey havzasında doğalgaz), Çin, Endonezya (Java, Sumatra ve Borneo Adaları), Türk devletleri)
Kalay (Malezya ve Endonezya)
Bor (Türkiye)

Krom (Rusya, Kazakistan, Hindistan ve Türkiye)
Kurşun ve Çinko (Çin, Rusya, Kazakistan ve Kuzey Kore)
Altın (Çin, Rusya, Kazakistan, Endonezya)
Safir ve Yakut (Sri Lanka, Vietnam, Tayland ve Kamboçya)
Uranyum (Çin, Hindistan, Kırgızistan ve Özbekistan)
Boksit (Çin, Hindistan, Kazakistan ve Endonezya)
Molibden (Çin ve Rusya)

Sanayi Özellikleri

Kıta genel olarak sanayinin gelişmiş olduğu bir kıtadır.

Sanayinin çok geliştiği Japonya, Güney Kore, Endonezya, Singapur ve Çin gibi devletlerin yanında Afganistan, Yemen, Kamboçya, Laos, Nepal, Bangladeş ve Vietnam gibi çok fakir devletler de bulunmaktadır.

Sanayinin çok hızlı gelişim gösteren Hong Kong, Tayvan, Singapur ve G Kore Asya’nın 4 Kaplanı olarak anılmaktadır.

Kıtada gelişim göstermiş sanayi kolları; Otomobil (Japonya), Gemi, Uçak, Elektrikli Aletler, Bilişim, Dokuma, Kimya, Demir-çelik, Tekstil,

Ayrıca aşağıdaki bağlantılara tıklayarak diğer kıtaların coğrafi özelliklerine ulaşabilirsiniz

Antartika Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri

Avusturalya Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri

Afrika Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri

Avrupa Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri

Amerika Kıtası’nın Coğrafi Özellikleri