A
Acele işe şeytan karışır, acele yapılan iş özensiz yapılacağı için yanlış veya bozuk olur.
Aç ayı oynamaz, emeğinden yararlandığınız insanı doyurmazsanız ona lâyıkıyla iş gördüremezsiniz.
Aç tavuk kendini darı ambarında sanır, yoksul insan kendini bolluk hayaline kaptırır; o zaman yapacağı işleri şimdiden tasarlar.
Açtırma kutuyu söyletme kötüyü, karşındakini kızdırarak seninle ilgili kötü şeyleri ortaya dökmesine, senin için kötü sözler söylemesine yol açma.
Adamakla mal tükenmez, sırf yardımsever görünmek için bir işe yardım edeceğini söylemek fedakârlık değil, bir avutmadır.
Ağaç yaş iken eğilir, çocuk küçük yaşta kolay eğitilir. Büyüdükten sonra insan kolay eğitilemez.
Ağlamayan çocuğa meme vermezler, sesini yükseltmeyen, hakkını aramayan kimseye hakkını vermezler. Onun için insan sesini çıkarmalı, hakkını aramalıdır
Ağlarsa anam ağlar, başkası yalan ağlar, kişinin felâketine yürekten üzülen tek varlık anasıdır. Hiç kimse kişiye anası kadar içten yanmaz. Başkalarının üzüntüsü anamınki gibi içten olmaz.
Ak akçe kara gün içindir, kazanıp biriktirdiği para insanı kötü günlerinde sıkıntıdan kurtarır, öyle zamanda insan birikmiş parayı harcamaktan çekinmemelidir.
Akıl akıldan üstündür, önemli sorunlarda başkasına danışmak yararlıdır. Çünkü sizin aklınıza gelmeyen başkasının aklına gelebilir.
Alet işler el övünür, insan ne kadar becerikli olursa olsun gerekli araçlar olmadıkça kusursuz iş yapamaz.
Altının kıymetini sarraf bilir, bir kimsenin, bir şeyin değerini ancak o konularda uzman olanlar bilir.
Anlayana sivrisinek saz, anlamayana davul zurna az, biraz üstü kapalı söylense de anlayışlı kimse ne denilmek istendiğini anlar. Anlayışı kıt olansa, ne kadar açık söylense yine anlamaz.
Aşk olmayınca meşk olmaz, öğreneceği işe karşı sevgi duymayan kimse o işi öğrenemez.
Ayağını yorganına göre uzat, gelirin ne kadarsa giderini ona göre yap.
Aza kanaat etmeyen çoğu hiç bulamaz, insan azla yetinmesini bilmeli. Çünkü çoklar azların birikmesiyle meydana gelir.
B
Balık baştan kokar, baştakilerin tutumu bozuk olursa toplumda her iş bozuk gider.
Başa gelen çekilir, mecbur olunca insan her zorluğa katlanır.
Bir elin nesi var, iki elin sesi var, insan büyük işleri tek başına yapamaz. Başkası ile işbirliği yaparsa her işin üstesinden gelir.
Borç yiyen kesesinden yer, borçla alışveriş yapan hemen para ödemez, ama sonunda ödemek zorundadır. Aldıklarının parası bir gün kesesinden çıkacaktır.
Bugünkü işini yarına bırakma, hemen yapılması gereken işi başka zamana bırakmak sakıncalıdır. Çünkü daha önemli bir iş çıkar o gene kalabilir. Ayrıca işler günü gününe yapılmazsa önemini yitirir, sonra yapılması ile yapılmaması arasında fark kalmaz.
C, Ç
Can boğazdan gelir, insan yemekle yaşar. Boğazına bakmayan, yani iyi beslenmeyen kişinin sağlığı tehlikeye girer.
Can çıkmayınca huy çıkmaz, huy kişiliğin bir parçasıdır. Bir kere oluştu mu ölünceye kadar değişmez.
Çam sakızı çoban armağanı, varlıksız kişinin armağanı küçük olur. Herkescvarlığı ölçüsünde armağan verebilir.
Çirkefe taş atma üstüne sıçrar, kötü kişilerle çatışma, zararlı çıkarsın, sen de kötü olursun.
Çivi çiviyi söker, bir şey ancak kendisi kadar giıçlü bir şeyle etkisiz bırakılır.
D
Dağ başına harman yapma savurursun yel için, sel önüne değirmen yapma öğütürsün sel için, yapacağın iyi bir işi sonunu iyice hesaplamadan yapma. O işe etki yapacak etmenleri önceden hesaba kat, yoksa emeğin ziyan olur.
Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur, insanlar dağlar gibi hareketsiz varlıklar değildir. Dostlar birbirlerinden ne kadar uzak düşmüş olurlarsa olsunlar bir gün buluşabilir, kavuşabilirler.
Damlaya damlaya göl olur, küçük şeyler birike birike büyük bir varlık olur. Bunun önemini bilip tutumlu olmak gerekir.
Davulun sesi uzaktan hoş gelir, öyle durumlar vardır ki içinde yaşayan rahatsız olduğu halde dışarıdan bakan imrenir.
Demir tavında dövülür, demir ateşte ısınıp kızardığı zaman yumuşar ve ancak o sırada dövülürse biçimlendirilir. Onun gibi her işin yapılması için de uygun bir zaman vardır, onu geçirmemeli.
Denize düşen yılana sarılır, çok büyük bir tehlike içinde olan insan en tehlikeli şeylerden bile medet umar.
Dervişin fikri ne ise zikri de odur, insanın zihni ne ile meşgulse konuşmasında hep onu dile getirir.
Deveyi yardan uçuran bir tutam ottur, küçük bile olsa çıkar peşinde koşmak, bazen insanın felâketi ile sonuçlanır.
E
El elden üstündür, bir insan bir konuda ne kadar ilerlemiş olursa olsun ondan daha ileri ve derece derece birbirlerinden yüksek birçok kimse bulunabilir.
El ile gelen düğün bayram, yalnız bir kişinin başına gelen sıkıntı ve felâket ağırdır, ama herkese birden gelen sıkıntı ve felâket «yalnız benim başımda değil» diye teselli vereceğinden insana hafif gelir.
El yarası onulur, dil yarası onulmaz, kötü sözle açılan yara, yani gönül kırıklığı kolay kolay iyi olmaz.
Er olan ekmeğini taştan çıkarır, azimli kimse en güç işlerle bile uğraşarak para kazanır, geçimini sağlar.
F
Fazla mal göz çıkarmaz, şimdi fazla görünen malı fazla diye elden çıkarmak doğru değildir, ileride gerekli olabilir.
Fırsat her vakit ele geçmez, fırsat insanın eline seyrek geçer, onun için ele geçtiği zaman onu kaçırmamak gerekir.
G
Gönül kimi severse güzel odur, bir kişinin güzel bulduğunu başka biri güzel bulmayabilir Yani güzellik görecedir. Herkes için güzel kendi gönlünün sevdiğidir.
Görünen köy kılavuz istemez, ortada duran veya belli olan bir gerçeği açıklamak gereksizdir.
Gülme komşuna gelir başına, insan başkasının başına gelen felâketle alay etmemelidir. Bir gün aynı şey kendi başına da gelebilir.
Gülü seven dikenine katlanır, insan sevdiği Kimsenin Kusurlarını hoş görür, onun yüzünden gelecek sıkıntılara da katlanır.
H
Haydan gelen huya gider, zahmetsiz kazanılan para kolay elden çıkarılır.
Her yiğidin bir yoğurt yiyişi vardır, her insanın kendine özgü bir çalışma yöntemi, iş yapma biçimi vardır.
I, İ
Irmaktan geçerken at değiştirilmez, bir yöntemden başka yönteme geçiş tehlikeli zamanda yapılmamalıdır.
Islanmışın yağmurdan korkusu olmaz, kötü bir duruma alışmış kimse kendisineaynı zararı verecek şeyden korkmaz.
İki cambaz bir ipte oynamaz, açıkgöz ve kurnaz iki kişi aynı işte karşılaşırsa birbirini aldatmak için çaba harcayacağından ikisi için de tehlike vardır.
İki karpuz bir koltuğa sığmaz, insan iki büyük işi aynı zamanda yapamaz.
İşten artmaz dişten artar, insan ne kadar çok kazanırsa kazansın tutumlu harcamazsa para artıramaz.
K
Kaçan balık büyük olur, insan elden kaçırdığı fırsatı gözünde büyütür, onu olduğundan önemli sanır.
Kâr zararın kardeşidir, ticaretle uğraşan Kimse hep kâr edeceğini değil zarar edebileceğini de hesaba katmalıdır.
Kendi düşen ağlamaz, yanlış davranışı yüzünden zarar gören kimsenin yakınmaya hakkı yoktur.
Komşunun tavuğu komşuya kaz görünür, başkasının malı insana kendisindeki aynı maldan değerli görünür. Oysa bu duygu kıskançlıktan başka bir şey değildir.
Korkulu rüya görmektense uyanık yatmak hayırlıdır, tehlikesi bulunan çekici bir işe girişmektense o işten vazgeçip
tehlikesiz durumda kalmak daha iyidir.
Kurt dumanlı havayı sever, kendi yararına iş yapmak için fırsat kollayan kişi, kimsenin bu işe engel olamayacağı karışık zamanı seçer.
L
Lafla peynir gemisi yürümez, sadece konuşmakla hiç bir iş başarılamaz.
Leyleğin ömrü laklakla geçer, aylak adam vaktini gevezelikle, çene çalmakla geçirir.
M
Mal canın yongasıdır, herkesin malı kendisi için değerlidir. Malına zarar gelen kişi canından bir parça gidiyormuş gibi üzülür.
Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır, mart ayında şiddetli soğuklar olur. Genellikle yakacak da tükenir. insan yakamayacağı şeyleri yakmak zorunda kalır.
Meyveli ağacı taşlarlar, bilgili ve hünerli kimseleri çekemeyen çok olur.
Minareyi çalan kılıfını hazırlar, büyük suç işleyen kişi suçun meydana çıkmaması için önceden her tedbiri alır.
Mürüvvete endaze olmaz, yardım ve iyilik için sınır yoktur, insan gönlünden ne koparsa o kadar çok yardım ve iyilikte bulunabilir.
N
Ne ekersen onu biçersin, iyilik edersen iyilik, kötülük edersen kötülük görürsün.
Nerde hareket orda bereket, çok çalışılan yerde kazanç ve verim artar, bolluk olur.
O , Ö
Olacakla öleceğe çare bulunmaz, ölüm gibi kaderde olan şeyler önlenemez.
Öfke baldan tatlıdır, sinirlenince bağırıp çağırmak insana ferahlık, ‘ hattâ zevk verir.
Önce iğneyi kendine batır, sonra çuvaldızı ele, başkasını incitecek bir davranışta bulunmadan önce onun daha ufağının kendimize yapıldığını düşünmeli, sonra harekete geçmeliyiz.
P
Para parayı çeker, parası olan onunla yeni paralar kazanır.
Parayı veren düdüğü çalar, insan parasını verdikten sonra istediği şeyi elde edebilir.
R
Rüzgâr eken fırtına biçer, herkesin zararına iş yapan kimse çok sert tepkilerle karşılaşır, sonunda kendi zarara uğrar.
S , Ş
Sabır ile koruk helva olur, dut yaprağı atlas, sabır ile hemen her işte başarı kazanılır. Beklenirse ekşi koruk olgunlaşarak tatlı üzüm, üzümden pekmez, ondan da helva olur. Dut yaprağını yiyen ipekböceğinin çıkardığı ipekten de atlas yapılır.
Sakla samanı, gelir zamanı, en değersiz şeyi bile atmamalı, günün birinde işe yarar.
Sel gider kum kalır, herhangi bir durumda veya olayda önemli olan kalıcı öğelerdir, gelip geçici olanlara değil bunlara önem vermelidir.
Sinek küçüktür ama mide bulandırır, bir kötülük ne kadar küçük olursa olsun, ne kadar zararsız görünürse görünsün hoşa gitmez, güvensizlik yaratır.
Sona kalan dona kalır, yapılacak işi hemen yapmayıp geciken kimse zarar eder, örneğin bir şeyden birçok kimse yararlanacaksa önce davrananlar seçip iyisini alırlar, sona kalana kötüsü kalır ya da hiç kalmaz.
Su testisi su yolunda kırılır, bir kişi hangi amaca hizmet ediyorsa o yolda kendini harcar.
Su uyur düşman uyumaz, sessizce akan suya uyuyor denebilir ama sesi çıkmasa da, Kıpırdamasa da düşmana uyuyor denemez, çünkü fırsat beklemektedir.
Şeriatın kestiği parmak acımaz, kanun ne diyorsa ona boyun eğilir.
T
Taşıma su ile değirmen dönmez, bir işi yapmak için yeteri kadar güç bulunmadıkça şunun bunun küçük yardımları ile o iş yürütülemez.
Tekkeyi bekleyen çorbayi içer, iyi bir sonuç elde etmek için bir yerde uzun süre çalışan ve sabırla bekleyen kişi katlandığı sıkıntının mükâfatını görür.
Tok açın halinden anlamaz, varlıklı olanlar yoksulların ne büyük geçim sıkıntısı çektiğini bilmezler.
U, Ü
Ummadığın taş baş yarar, elinden bir iş gelmez sandığınız kişi, kendisinden umulmayan önemli işler yapabilir,
Üzüm üzüme baka baka kararır, insan yakınında bulunanın huyunu kapar.
V, Y
Vakit nakittir, zaman para gibi değerlidir. Küçük bir zaman parçası bile boş geçirilmemeli, gereği gibi değerlendirilmelidir.
Vakitsiz öten horozun başını keserler, her söz vaktinde ve yerinde söylenmelidir. Uygun olmayan zamanda her aklına geleni söyleyen kişi cezalandırılır. Nitekim vakitsiz öten horoz uğursuz sayılarak kesilir.
Yalancının evi yanmış, kimse inanmamış, hep yalan söyleyen bir gün doğru da söylese kimse inanmaz.
Yalancının mumu yatsıya kadar yanar, söylenen yalan er geç ortaya çıkar.
Yanlış hesap Bağdat’tan döner, yapılan yanlışlık, o uğurda ne Kadar emek harcanmış olursa olsun bir gün anlaşılıp düzeltilirve düzeltilmelidir.
Yaş kesen baş keser, ağacın birçok yararı vardır. Bunları düşünmeden genç ağacı kesen kimse, insan canına kıymış kadar suç işlemiş olur.
Z
Zararın neresinden dönülse kârdır, sürüp giden zararlı bir işten ne kadar erken vazgeçilirse o kadar az zarar edilir ki, bu da kârdır.
Zırva tevil götürmez, saçma söz ne kadar akla yatkın yorumlanırsa yorumlansın gene saçmadır.
Zurnada peşrev olmaz, rasgele yapılan işte kural ve yöntem aranmaz. İş kendi kendine nasıl yürürse yürür.
