Cinas
Yazılışları ve okunuşları aynı, anlamlan farklı olan (sesteş) sözcüklerin bir arada kullanılması sanatına cinas denir.
Aşkın yolunda hicre tahammül günah imiş
Uşşakm işi anın içün her gün ah imiş
Bu beyitin birinci dizesinde bir “günah”tan söz edilirken, ikinci dizesinde aynı sesler kullanılarak bu sefer her “gün ah” etmekten söz edilmiştir.
Eyleme vaktini zayi, deme kış yaz oku yaz
Bu dizede, mevsim anlamındaki “yaz” ile eylem olan “yazmak” sözcükleri ile cinas sanatı yapılmıştır.
Gam zedeler
Gam vurur, gam zedeler
Sinem hakkak delemez
Delerse gamze deler
1. gam zedeler: gam (keder) zedeler (çürütür)
2. gamze deler: gamze (gülüş) deler
Seci
Düz yazıda kafiye yapma sanatına seci denir.
“Bizim paşa gezerken sabah erken, yerde bulur bir maşa, maşayı vurur taşa, derken bir ateş çıkar, dağı taşı hep yakar…”
Altı çizili sözcükler bir şiirden değil, bir düz yazıdan alınmıştır.
paşa – maşa – taşa gezerken – erken – derken bulur – çıkar – yakar
sözcükleri arasında kafiye vardır. Buna seci denir.
Akrostiş
Her dizenin ilk harfi yukarıdan aşağıya okunduğunda bir isim çıkacak şekilde düzenlenmiş şiire denir.
Var olan bir sen bir ben, bir de bu bahar
Elden ne gelir ki? Güzelsin gençliğin var
Dünyada aşkımız ölüm gibi mukaddes
İnan ki, bir daha geri gelmez bu günler
Alemde bu andır bize dost esen rüzgar
Bu dizelerin baş harflerini yukarıdan aşağıya okuduğumuzda VEDİA ismi ile karşılaşmaktayız. Bu şekilde yapılan sanata akrostiş sanatı
denir.
Aliterasyon
Şiirde art arda gelen mısralarda ünsüz seslerin tekrarlanması sanatına aliterasyon denir.
Bir lamba hüzniyle
Kısıldı altın ufuklarda akşamın güneşi
Bu dizelerde “l” ünsüzü çokça kullanılarak aliterasyon yapılmıştır.
Öldük ölümden bir şeyler umarak
Bir büyük boşlukta bozuldu büyü
İkinci dizedeki “b” ünsüzünün tekrarı ile aliterasyon yapılmıştır.
Tekrir
Sözün etkisini güçlendirmek için anlamın üzerinde yoğunlaştığı, sözcük ya da sözcük öbeklerinin tekrar edilmesidir.
Kaç gece bu sazı çaldım oturdum
Kaç gece telinden sildim ben onu
Kaç gece mâziden aldım getirdim
Kaç gece gönlümde buldum ben onu
Not: Tekrir de Aliterasyon da tekrara dayalı sanatlar olduğu için karıştırılabilir.
Tekrir; sözcük tekrarı, Aliterasyon; ses tekrarıdır.
Nida
Şiirde coşku ve heyecanı yansıtmak için ünlemler kullanmaktır.
Ey, bu topraklar için toprağa düşmüş asker
Gökten ecdad inerek öpse o pak alnını değer
