Bu Yazıda Neler Var?
Tamlama Nedir?
Cümlede öbekleşmeyi sağlayan kelime gruplarının başında tamlamalar gelir. Tamlama, bir ismin durumunu başka bir isimle pekiştirme ya da zenginleştirmeyi sağlar. Türkçe’de iki önemli tamlama çeşidi vardır:
İsim Tamlaması
Bir ismin başka bir isimle iyelik (sahiplik) sistemi içinde kurduğu birliktir. İsim tamlaması tamlayan ve tamlanan bölümlerinden oluşur. Tamlayan bölümüyle tamlanan bölümleri arasında kopmaz bir bağ vardır. Bu bağ, tamlamanın tamlayan bölümündeki ilgi hal ekiyle (-ın, in, nın,-nin) tamlanan bölümündeki iyelik eki arasında kuruludur. İlgi eki, belirtisiz isim tamlamasında düşse de tamlanan bölümü daima iyelik eki taşır.
Bu duruma göre, ilgi eki (tamlayan eki) bulunduran isim tamlaması belirtili isim tamlaması, bulundurmayan tamlamalar ise belirtisiz isim tamlaması adını alır.
İsim tamlaması şöyle formüllendirilebilir:
İsim+İlgi eki+İsim+İyelik eki=İsim Tamlaması
-ormanın derinlikleri=belirli isim tamlaması
-köy yolu= belirsiz isim tamlaması (köyün yolu)
-bizim ülkemiz= belirli isim tamlaması
-ıhlamur ve gül kokusu= belirtisiz isim tamlaması (ıhlamur ve gülün kokusu)
–İsim tamlamasında, birinci öge, tamlayan, ikinci öge tamlanandır. Bu nedenle de ana öge, tamlanan bölümüdür:
-Türklerin bu yalçın kayalar üstüne ne zaman konduğu bilinmez= (Bu
örnekte, belirtili isim tamlamasının tamlanan bölümü ‘bu yalçın kayalar
üstüne ne zaman konduğu’dur.
Bu örnekte görüldüğü gibi isim tamlamaları (belirtili ya da belirtisiz) cümlenin öğelerini oluşturabilirler. Burada belirtili isim tamlaması cümlenin sözde öznesini oluşturmuştur.
–Belirtili isim tamlaması, bir başka belirtili isim tamlamasında tamlayan öge görevi görebilir. Bunları farklı adlar altında (zincirleme vs) ya da üç isimli bir yapı olarak düşünmemek gerekir:
-gecenin karanlığının ürpertisi= gecenin karanlığı (tamlayan)
-denizin sularının serinliği= denizin suları (tamlayan)
Sıfat tamlaması
Sıfat tamlamasında ana unsur, isimdir, sonda bulunur. Sıfat yardımcı unsurdur, ismin önüne gelir ve ismi tamamlar. Bu durumda sıfat niteleyen/belirten, isim, nitelenen/belirtilendir. Belirtme ve niteleme sıfatları, sıfat fiil gruplarıyla oluşmuş sıfatlar, bir ismi niteler ya da
belirtir.
-çok tatlı/bir kız
-yeşil panjurlu evdeki/hatıralar= sıfat tamlaması
-kadrini bilmediğim/ günler= sıfat tamlaması
-güneşin solgun yüzünü seyrettiğim/ bahçeler= sıfat tamlaması
Sıfat tamlaması, isim tamlamasından farklı olarak, eksiz birleşir. Her iki unsurda her hangi bir ek almadan gruplaşır. Oysa isim tamlamasında tamlayan unsur, tamlanan unsura ilgi hal ekiyle bağlanır ve tamlanan unsur daima iyelik alır.
Sıfat tamlamasında, tamlamanın her iki tarafı da kendi içinde ayrı tamlamalar taşıyabilir. Tıpkı üç isimli isim tamlamalarında olduğu gibi bu tip sıfat tamlamalarında da ana tamlamayı iyi belirlemelidir: bütün insanlara kapısı ve gönlü açık olan/ eski Türk evi, bu hayat felsefesinin canlı olarak yaşandığı bir çevreydi.
–bin yıl sürecek zannedilen/ kar sesidir.
Sıfat tamlaması da cümlede, özne, nesne, yer tamlayıcısı ve yüklem olabilir:
–tarihteki zafer takının altından Kerkük’e, Karabağ’a, Anadolu gecekondusundaki kanlı bayrağa uzanan/ şair, mazlum, masum ve makhur soyumuzu şiirleştirir= özne:sıfat tamlaması
Yunus Emre, Anadolu Türkçesine o çağlara kadar hiçbir Türkçede görülmemiş bir musikî işlemiştir= nesne: sıfat tamlaması.
