Bu Yazıda Neler Var?
Bazı pedaloglara göre, Podzolik topraklarla ilgili olan diğer bir büyük toprak grubu da Akdeniz Bölgesi’nde yaygın olan Kırmızımsı Akdeniz topraklarıdır. Bu topraklar, genel olarak humus bakımından fakir ve demir seskioksit yönünden (Fe203) zengindir; aslında toprağa kırmızı rengi veren de bu demir bileşiğidir.
Kırmızımsı Akdeniz toprakları (Terra Rossa)’nın kökeni hakkında birçok görüş mevcuttur. Nitekim, bu toprakların humus bakımından zengin olduğu belirtilir; ancak humus bakımından fakir olmasının, aşırı hayvan otlatması ve ormanların tahribatından ileri geldiği ifade edilir. Bunun yanında bazı sahalarda bu toprakların kireçtaşı (kalker) üzerinde oluştuğu ve kireçtaşının da toprak oluşumunda etkili olduğu belirtilir. Bu konuyu açıklığa kavuşturma bakımından bazı hususların belirtilmesinde fayda vardır:
Terra Rossa (Kırmızı arazi)
Garig vejetasyonu altında taneli tortul kaya veya kireçli, dolomitik kireçtaşları üzerinde oluşmasına rağmen, orman tahribi sonucu şiddetli güneş ışınlarına maruz kalan sahalarda Terra fuska topraklarının dönüşmesi ile de meydana gelebilir; başka bir anlatımla böyle yerlerde Terra fuska, Terra rossaya dönüşebilir. Bu topraklar, kil bakımından zengindir, toprakta derin çatlaklar ve kaya parçaları bol miktarda bulunur.
Kompakt kireçtaşı üzerinde ise toprak katı sığdır. Terra rossa, Güneydoğu Avrupa’nın karasal ve kıyı bölgelerindeki karst alanlarında (Avusturya, Dalmaçya, Güney İtalya ve Sicilya, Yunanistan ve Girit), İspanya’nın orta bölgesindeki kireçtaşları üzerinde ve İsrail’in orta ve kuzey kesimindeki tepelik alanlar ile Ürdün’ün kuzey kesimindeki kireçtaşları üzerinde bulunur.
Klimatik rehidrasyon, serbest demirin aşırı derecede azalmasına ve terra fuskanın oluşmasına ve koloidal silisin etkisi altında kilin şiddetli yıkanmasına yol açmıştır. Bitki örtüsünün çok seyrek olduğu veya tamamen tahrip edildiği yerlerde bu topraklar şiddetli olarak aşınmıştır.
Terra rossanın oluşması, tropikal ferrujenik topraklar içinde tipik olan rubifikasyon (rubification, kırmızılaşma) olayı ile bağlantılıdır.
Serbest demir oksitle kırmızılaşma, dekarbonasyonla, yani kalsiyum karbonatın yıkanmasıyla meydana gelir; ayrıca nemli mevsimde yıkanma, kurak mevsimde ise kırmızılaşma olayları hâkimdir. Kurak devrede elektro-negatif ferri-silisik kompleksleri oluşturan ferik hidroksitler tahrip olmakta ve buna karşılık hematit, götit çökelmektedir.
Toprakta yıkanma ve demirli bileşiklerin alt katlarda çökelme derinliği, kurak mevsimin uzunluğu ve yağışın şiddetine göre değişir. Yıkanmış kırmızı topraklar, daha fazla organik maddeye sahip olup nemli alanlarda oluşur. Btfe horizonu, yani killi ve demirli horizon gelişmiştir. Avrupa’nın Atlas Okyanusu’na yakın bölgelerindeki dağlık alanlarda olduğu gibi, yaz devresinde düşen çiyler, yüzeyin nemli kalmasına neden olur.
Terra rossaların ana materyalin interglasyal devrede hüküm süren nemli subtropikal iklim şartları altında ayrışmış olduğu da ifade edilir. Nitekim, İspanya’nın güney kesimindeki bazı topraklarda blunan kaolinit, tabiattaki killer bu durumu doğrulayıcıdır. Bu konuda yapılan araştırmaların çoğu gösterir ki, ana materyal daha önceden ayrışmıssa veya ayrışma günümüzden önce olsa bile halihazırdaki terra rossalar, günümüzde süren iklim şartları ile uyumsuz halde değildir.
Yarınemli iklim şartları altında Redzina toprakları genelde Terra rossaya dönüşür. Alpin veya nemli alanlarda bunlar, kahverengi rendzina ve bilahare Terra fuska toprakları haline gelir. Bazı Yugoslav araştırıcıları, Rendzinaların hızlı ayrışma ile, buna karşılık Terra Rossaların ise yavaş ayrışma sonucunda olduğunu belirtirler.
Terra Fuska (Kahverengi Topraklar)
Nötr ve hafif alkali reaksiyon gösteren bu topraklar, nemli iklimlerde silisli ana kaya üzerindeki meşe veya maki vejetasyonu altında gelişmiştir. Bu topraklar, relik kırmızı Bt horizonu üzerinde uzanan kahverengi A horizonlu Terra rossanın degradasyonu ile teşekkül edebilir. Gerçek Terra fuska (fusca), kurak devre sırasında oluşmuş ped yüzeyler üzerinde bulunan demir hidroksit kabuklu kil bakımından zengin, kompakt, hafif asit, Bt horizonuna sahip ve ayrıca ince gri mull tabakası arz eden topraklarıdır.
Bu toprağın C horizonunda ise sarı/ kahverengi bir kabukla kaplı kuru karbonatlı balçık bulunur. Terra fuska’lar, Afrika’nın kuzeybatısındaki Tel Atlasları ile Lübnan’ın yüksek dağlık bölgelerinde de görülür.
Sonuç olarak, Kırmızı Akdeniz toprakları (Terra rossalar), özellikle Akdeniz iklim şartları altında teşekkül etmiştir. Toprak teşekkülünde iklim ve ana kayanın çok önemli rolü vardır. Bununla beraber, hâlihazırdaki Terra rossaların bir bölümü günümüz iklim şartları altında teşekkül etmeyip, nemli subtropikal iklim şartlarının hüküm sürdüğü üçüncü Jeolojik Zaman‘da ve Pleistosen’in interglasiyal devrelerinde oluşmuştur.
Günümüzdeki Akdeniz iklim koşullarında oluşumuna devam etmektedir. Başka bir ifadeyle Kırmızımsı Akdeniz toprakları, milyonlarca süren bir zaman zarfından oluşmuştur. Günümüzde bu topraklar, Akdeniz iklim bölgesinin yüksek kesimlerinde de bulunur. Toprak oluşumunda dekasifikasyon süreci hâkimdir, yani kireçli kayalar üzerinde teşekkül etmesine rağmen, topraktaki kireç, yıkanma sonucunda uzaklaşmıştır. Bu özelliği ile de pedalferler grubuna girer.
Terra rossaların zonal veya intrazonal toprak grubundan hangisine dahil edileceği hakkında hâlâ kesin bir sonuca varılamamıştır. Bu toprakların gösterdiği özelliklere dayanarak zonal gruba dahil edilmesinin daha uygun olacağı kanısındayız. Nitekim, Türkiye’de Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü sahalarda çeşitli anakayalar üzerinde Terra rossaların teşekkül ettiği tespit edilmiştir.
Zonal Topraklar Ana Sayfası için Tıklayınız…
