Bu Yazıda Neler Var?
Kazakistan Nerededir?
KAZAKISTAN’ın güneyinde Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan, doğusunda Çin, batısında Hazar Denizi kuzeyinde ise Rusya yer alır.
Coğrafya
Kazakistan’ın yüzölçümünün beşte birini dağlar, yarısını platolar ve yüksek ovalar, üçte birini ise düzlükler oluşturur.
Ülkede 7 bini aşkın akarsu ile 47 bine yakın irili ufaklı göl yer alır. Yazın bunların çoğu kurur. Eh önemli gölleri Balkaş, Alakal, Aral, Zaysan, Tengiz ve Seletitengiz gölleridir. Kuzeyde büyük ve küçük Barsuki çölleri, orta bölgede Karakum, güneyde ise Kızılkum Çölü yer alır. Kazakistan topraklarım boylu boyunca geçen İrtiş, İşim ve Tobol ırmakları Kuzey Buz Denizi’ne dökülür. Diğer önemli akarsuları ise batıda Ural, güneyde Seyhun’dur. Seyhun üzerinde kurulu bir dizi baraj, ülkenin en önemli tarım alanlarının sulanmasını sağlar.
Tarih
kaynaklarına göre farklı değerlendirilir. Türkçe kaynaklar “Kazak” adının “bozkır atlısı” anlamına geldiğini ve Altınordu Devleti egemenliğindeki Kıpçak oymaklarından bir “boy” olduğunu belirtir.
Rusça kaynaklarda ise bağımsızlığına düşkün Karadeniz ve Hazar Denizi kuzeyindeki topluluklara bağlı kişilere “Kazak” denildiği anlatılır. Bu topluluklar arasında Tatarlar, Don ve Dinyeper’deki bağımsız atlı asker toplulukları yer alır.Orta Asya’da yaşayan Kazak kavimleri, çevre devletlerde başgösteren iç savaşlardan yararlanıp batıya göç ettiler. Hazar Denizi’nin doğusu, Aral Gölü’nün kuzeyi ve İriş Irmağı boylarından Altay Dağları’na kadar uzanan topraklarda büyük göçebe imparatorluğu olan Kazak Hanlığı kuruldu.
Burunduk Han (1444-1509) ile Kasını Han (1509-1518) döneminde kuzey steplerine hakim olan Kazaklar, her an savaşa hazır 200 bin atlıyla bölgede çeyrek yüzyıl güçlü bir egemenlik kurdular.
Ancak, 1518-1538 yıllan arasında hüküm süren Kasım Han’ın oğulları Mamaş, Tagir ve Baydaş yönetiminde hanlığın gücü zayıfladı. Kuzeyde “Büyük Ordu”, orta step bölgesinde “Orta Orda” ve Aral Gölü ile Ural İrmağı arasında kalan bölgede de “Küçük Orda’Mar kuruldu. Sultan adı verilen oymak başkanları ile boyların başkanlığını yapan bey ve batırlar, başıbozuk ordular oluşturdular.
16. yüzyılın sonlarına doğru Hak Nazar, üç Orda’yı birleştirmeyi başardı, 42 yıl süren hükümranlığı döneminde Maveraünnehir Bölgesi’nde yaşayan kavimlerle savaştı.
Hak Nazar’dan sonra Kazak orduları, Tevke Han komutanlığında Semerkant’ı işgal ettiler. Ancak, Oyrat Devleti’nin yağmacı ordularıyla da sürekli savaştılar. Böylece Oyrat saldırıları Kazak Devleti’nin kurulmasına engel olurken Kazak hanları kuzeyden gelen Rus orduları karşısında fazla tutunamadılar. Sırasıyla Küçük Orda ve Büyük Orda, Rus egemenliği altına girdi. Ruslar Kazakistan topraklarını Uralsk, Turgay, Akmolinsk ve Semipalatinsk adıyla dört eyalete böldüler
Çarlık döneminde bir varlık gösteremeyen Kazaklar, bu yüzyılın başında Devlet Meclisi’ne iki Khzak milletvekili sokmayı başardılar. 1910’da Aykan ve 1913’te ise Kazak adlı iki gazete yayma girdi.
AbdUlgaffar ve Amangeldi İmanov Önderliğindeki Kazak ayaklanması Çarlık güçleri tarafından sert ve kanlı biçimde bastırıldı.
Ekim Devrimi’nden sonra Alihan Bukeyhanov’un liderliğini yaptığı Kazak Milliyetçileri Sovyet Hükümeti’nden kurdukları Alas Orda adlı devlete “özerklik” hakkı tanınmasını istediler. Ancak Beyaz Rus güçlerini yenen Kızılordu, 1920 yılında Kazakistan’ı işgal ederek başkenti Orenburg olan bir özerk Sovyet Cumhuriyeti kurdu.
Kazak topraklarında Rus ve Ukraynalı yerleşimine karşı çıkan Kazak muhalifler idam edildi, Kazakistan’ın özerkliği kaldırıldı ve adı Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti oldu
İkinci Dünya Savaşı sırasında daha fazla buğday üretimi için ekim alanları açılmasına karşı çıkan Komünist Parti Birinci Sekreteri Jumabay Şahahmetov 1954 yılında görevden alındı. Yerine P. K. Ponomarenko, 2. Sekreterliğe ise L. 1. Brejnev atandı.
Ponomarenko-Brejnev İkilisi, Sovyet Hükümeti’nin kararlan doğrultusunda açılan yeni ekim alanlannda buğday üretimini desteklediler ve Kazak topraklarına göçmen yerleşimine izin verdiler. Bu başarısından sonra Brejnev Kazakistan Komünist Partisi Birinci Sekreterliği*ne getirildi. Baykonur yakınlarındaki çöl, Sovyetler Biriiği’nin uzay üssü olarak kullanıldı.
Kazakistan, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra 1991 yılında bağımsızlığını ilan etti ve Bağımsız Devletler Topluluğu içinde yer aldı.
Ekonomi
Makineleşmiş tarım, gelişmiş sanayi ve zengin doğal kaynaklara sahip Kazakistan, yıllarca Sovyetler Biriiği’ne, hammadde deposu olarak hizmet verdi. Toplam işgücünün yarısına yakınının tarımla uğraştığı Kazakistan’da bakır, kurşun, gümüş, kalay, tungsten, kromit, nikel, kobalt, titan, manganez, antimon, vanadyum, altın, demir cevheri, fosforit, kömür, asbest ve molibden gibi maden ve metaller üretilir.
Gelişmiş sanayi sektöründe çalışan işgücünün ancak onda birini, Kazak gençleri oluşturur. Sanayi ürünleri arasında dökme demir, çelik, haddelenmiş metaller, çimento, yapay gübre ve tüketim malları yer alır. 1960’lı yıllardan sonra petrol ve kömür üretiminde üretim artışı sağlandı. Ayrıca imalat sanayisinde konserve et, şeker, un, bira, şarap, sebze ve meyve konservesi, ilaç, sentetik iplik ve röntgen aletleri üretilir.
Kazakistan, Bağımsız Devletler Topluluğu içinde kurşun üretiminde birinci, bakır üretiminde ise ikinci sırada yer alır.
Tarım arazilerinin % 75’i otlak, % 20’si tarla, geri kalan alan ise meyve ve bağ arazisi olarak kullanılır. Kuzey bölgesindeki ovalarda, Bağımsız Devletler Topluluğu’nun toplam tahıl üretiminin üçte biri elde edilir.
