Bu Yazıda Neler Var?
Beslenme; günlük enerji gereksinimlerimizi karşılamak(ayrıca çocuklarda büyümek) ve yaşamı sürdürebilmek amacıyla yiyecek ve içeceklerin vücuda alınmasıdır. Normal insanda beslenme, ağız yoluyla olmaktadır ancak, hastalık durumlarında; damar içinden ve kateter yoluyla da beslenme olabilir. Besin öğeleri başlıca proteinler, yağlar, mineraller, karbonhidratlar, vitaminler ve sudur.
Sağlıklı beslenme; dengeli beslenmek ve zararlı besinleri tüketmemekle olmaktadır. İnsanlar için doğumdan ilk altı ata kadar anne sütü yeterli beslenme sağlamaktadır ancak daha sonrasında ek gıdalara geçmek gereklidir. Enerji gereksinimleri kilo durumları, yapılan iş ağırlığı ile doğru orantılıdır. Günlük kalori ihtiyacının büyük bir kısmını karbonhidratlardan( ekmek, şeker, kurabiye, reçel, çikolota, muhallebi, meyve vs.), bir kısmını etlerden( proteinler/ baklagiller, et-balık grubu), bir kısmını ise yağlardan(bitki kaynaklı/ sıvı-katı yağlar, hayvansal/tereyağı) karşılarız.
Günlük enerji gereksinimi, çocuklarda hem çok harcanması hem de yapı taşı olarak kullanılması bakımından kiloya göre fazla olmakla birlikte, 70 kiloluk masa başı işinde çalışan için; erkekte ortalama 1800 kalori, kadında ise 1500 kaloridir. Bir dilim normal ekmeğin 120 kalori, bir elmanın 50 kalori, bir muzun 100 kalori, bir küp şekerin 25 kalori olduğunu göz önünde tutarak ne kadar tüketeceğimizi hesaplayabiliriz.
ihtiyacımızdan fazla tüketilen gıdaların gereksinim fazlası vücutta yağ olarak depolanır. Yani, ne yersek yiyelim, o madde barsaktan emilir, kana geçer karaciğere gelir burada yağa dönüşür; harcanmayan miktar, yağ depolarına gider ve şişmanlık dediğimiz hastalık oluşur. İnsanda damar yapılanmasının anne karnındayken başladığını düşünürsek, yağlı olmanın ne kadar sağlıksız bir durum olduğunu bir bilmece gibi düşünmeye gerek kalmaz!
Kalp Krizlerinin Erken Yaşlarda Görülmesinin Altında Yatan En Büyük Neden; Şişmanlıktır!
İnsan vücudu her alınan maddeyi eritemez ve hatta bazen kabul edemez ve alerjiler ortaya çıkabilir(bal, çilek, ilaç, vs). Alerjisi olanlar mutlaka tespit edilmeli ve beslenmeleri bu gerçeğe göre yapmalıdır. Aksi durumlarda istenmeyen durumlarla karşılaşmak olasıdır. Çocuklarda büyümeyi de sağlayan besinlerin zararlısının alınması durumunda(genetiği değiştirilmiş besinler gibi..), sağlıksız yapıların ortaya çıkacağı mutlaka akılda tutulması gereken önemli hususlardandır. Diğer taraftan geleceğe yönelik bir durum ortaya çıkarmasalar bile yenildiği zaman ağır hasar açmaları bakımından alerjen olan besinler olmak üzere birçok maddeye karşı dikkatli olmak gerekir( özellikle mantarlarında olan ağır karaciğer hasarı yapan ”aflotoksin” gibi…).
Gereğinden fazla normal besin öğeleri her insanda aynı tepkileri vermeyebilir. Sporcularda normal insanın gereksiniminin bazen 10 katına kadar ihtiyaç olabilir. Bu gereksinimler insanın bazal metabolizma dediğimiz kalori harcama sistemiyle ilgili bir durumdur. Çok hareketliler çok harcarlar, az hareketliler az harcarlar ancak bunda tiroid hormonlarının rolü de vardır. Tiroid hormonları düşük olanların metabolizması düşük; yüksek olanlarda ise metabolizma hızı yüksektir. Fazla yenen bir yemekten sonra durgunluk ve uyku gelmesinin birçok nedeni vardır ancak, iki tanesi çok önemlidir; bunlardan biri ,artan mide barsak kan akımına bağlı beyine giden kanın azalması bir diğeri ise, hormonların salınmasıdır. Bu durumda artan insilüne bağlı 2-3 saat sonra ”kurtlar gibi acıktım” denen durum ortaya çıkar.
İnsanlar, hayvanlardan farklı olarak beslenme gereksinimlerini bir toplumsal kurallar dahilinde yaparlar. Bazı kültürlerde safraya oturulması ve kalkılması en önemli görgü kuralları olarak karşımıza çıkar. Gelenekler genelde biçimci olmuş, tesadüf bölgesel özelliklerden dolayı bazı toplumlarda( Akdeniz tipi sebzeli beslenme) beslenmeler sağlıklı olabilmiştir.
Sebze ağırlıklı beslenmede kan şekeri yavaş yükseldiği için hormonlar bir denge içinde salınırlar ve insanı hızlı yaşlandıran etkiler oluşturmazlar. Yine baklagiller de kan şekerini yavaş yükselten besinler arasındadırlar. Yolcuk öncesi, sınav öncesi, kan şekerini hızlı yükselten muhallebi, çikolata, şeker gibi yiyecekleri az tüketmeli ve çok ağır yememeliyiz, dengeli beslenmeliyiz çünkü dikkatimiz azalır.
Kalori hesaplanarak beslenmenin tarihi çok eski değildir. Ortalama insan ömrünü soğuk iklim ( İskandinav, kuzey insanı uzun yaşar) ve beslenme çok etkilemektedir. İnsan ömrünü; sağlıklı beslenmenin %30,özellikle orta yaş dediğimiz 35-55 yaşını sağlıklı atlatılmasının % 30,iklimin % 15-20 etkilediğini, göz önünde tutarak yaşamımızı sürdürürsek yüz yaş sınırını çok çok geçeriz!
Op.Dr. Muharrem YILMAZ
Genel Cerrahi Uzmanı
Bilgitor
