Kırım Savaşı’nın, Nedenleri ve Sonuçları

Tarihçilerin, 165 yıl önce yaşanmış bir modern savaş dedikler Kırım Savaşı, Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya arasında gerçekleşen savaştır. 4 Ekim 1853 tarihinde başlamış, 30 Mart 1856 tarihinde bitmiştir. Bu savaşta Fransa, İngiltere ve Piyemonte-Sardinya Osmanlı tarafında yer almıştır. Kırım Savaşı’nın asıl nedeni Avrupalı devletlerin Rusya’yı Avrupa ve Akdeniz dışında tutmak içindir. Savaş, müttefik güçlerinin zaferiyle sonuçlanmıştır.

Kırım Savaşı’nın Nedenleri

Rusya, zayıflama dönemini değerlendirerek Osmanlı Devleti üzerinde bir etki alanı oluşturmanın ötesine geçerek Osmanlı devletini yıkma yönünde politikalar izlemeye başlamıştı. Bu amaçla kutsal yerler sorununu kullandı. Osmanlı Devleti, Hristiyanların kutsal yerleri sayılan Kudüs ve çevresinde Katolik ve Ortodoks cemaatlerine çeşitli ayrıcalıklar tanımıştı. 1853 yılına gelindiğinde ayrıcalıklar konusunda Rusya ile Katolik Fransa arasında anlaşmazlıklar büyüdü. Gerçek amacı zor dönem geçiren Osmanlı Devleti’ne son bir darbe vurup yıkmak olan Rusya, İngiltere’ye mirasın paylaşılmasını önerdi. Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünün korunmasının çıkarlarına uygun olduğunun farkında olan Birleşik Krallık bu teklifi kabul etmedi. Buna rağmen Rusya, tek başına harekete geçerek, Osmanlı Devleti’ne ittifak yapmayı önerdi. Buna göre Osmanlı devleti sınırları içinde yaşayan Ortodoksların koruyuculuğunun Rusya’ya bırakılması isteniyordu. Osmanlı Devleti, Britanya’nın da desteğine güvenerek Rus isteklerini kabul etmedi.

Bu durum, Osmanlı-Rusya gerginliğine yol açtı ve başta Birleşik Krallık olmak üzere Avrupa devletlerinin olaya müdahil olmasına neden oldu. Birleşik Krallık hükümeti, Rusya’ya karşı Osmanlı Devleti’ni destekleme kararı aldı. Bu desteğin Osmanlı Devleti için değil de Rusya’ya karşı kendi çıkarlarını korumak olduğu açıktı. 1848 yılında Avusturya İmparatorluğu’na karşı Macar ayaklanması başlamış ve bu isyan Rusya’nın yardımıyla kanlı bir şekilde bastırılmıştı. Bu durum Rusya’nın Avrupa’daki varlığının ve gücünün artması olarak yorumlanmıştı. Birleşik Krallık, Avrupa’daki güç dengesinin kendi aleyhine bozulmasını önlemek ve Rusya’nın güçlenmesinin engellenmesi yönünde politikalar izliyordu. Osmanlı Devleti’nin dağılması demek Rusya’nın topraklarını güneye doğru genişletmesi demekti. Bu durum Birleşik Krallık’ın Asya’daki kolonilerine (özellikle Hindistan’a) ulaşmasını zorlaştıracaktı.

Fransa’nın Rusya konusundaki düşüncesi de Büyük Britanya hükümetiyle benzerdi. Fransa’nın önemli bir amacı da Rusya’ya bağlı olan Polonya’nın bağımsız bir devlet olması ve bağımsız Polonya’nın Fransa’nın müttefiki olmasının sağlanmasıydı. Rusya’ya karşı kazanılacak bir savaşta, Fransa’yı Avrupa’da yeniden üstün duruma getirebilirdi. Böylece Fransa da kendi çıkarlarını gözeterek, Osmanlı Devleti-Rusya geriliminde, Birleşik Krallık gibi, Osmanlı Devleti’nin yanında yer aldı.

Kırım Savaşı

Rusya, isteklerinin reddedilmesi üzerine İstanbul elçisini çekti.  22 Haziran 1853’de Eflak ve Boğdan’a girdi. Osmanlı Devleti, Rusya’ya nota vererek Eflak ve Boğdan’ın 15 gün içinde boşaltılmasını istedi.  Nota cevapsız kalınca savaş fiilen başlamış oldu.

Osmanlı Ordusu savaşın başında Balkanlar’da başarılı oldu. Fakat Ruslar, Batum’a yardım götüren Osmanlı donanmasını 30 Kasım 1853’te Sinop açıklarında batırınca, Ruslar Karadeniz’de üstünlük sağladı. Boğazlar’ın ve İstanbul’un tehlikeye düştüğünü gören Birleşik Krallık ve Fransa devreye girerek tarafları uzlaştırmak istedi. Yapılan teklifi Rusya reddetti. Bunun üzerine Fransa ve Birleşik Krallık, Rusya’ya, Eflak ve Boğdan’dan çekilmesi, Osmanlı Devletinin ülke bütünlüğüne riayet etmesi ve Ortodoksların himayeciliği iddiasından vazgeçmesi şeklinde bir ültimatom verdi.

Rus çar, ültimatomu kabul etmediği gibi Rus ordusuna Tuna nehrini geçerek ilerleme emrini verdi. Böylece Birleşik Krallık ve Fransa, 12 Mart 1854’te Rusya’ya karşı Osmanlı Devleti lehine savaşa katılmış oldu.

Savaş, Tuna, Kafkas ve Karadeniz’de yoğunlaştı. Tuna cephesinde başlarda Osmanlılar lehine olan durum bir süre sonra değişti. Rus ordusu Silistre’ye kadar ilerledi. Britanyalılar ve Fransızlar Gelibolu yarımadasına asker çıkardılar. Çıkan birlikler Varna’ya sevk edildi. Rus ordusu Silistre önlerinden çekilirken Eflak ve Boğdan’da da askerlerini tahliye etti.

Serdar-ı Ekrem Müşir Ömer Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusu Bükreş ve İbriş’e girdi. Rus Ordusu’na saldıran Avusturya Ordusu da Yaş kentine girdi.

20 Eylül 1854 tarihinde 60 bin Osmanlı, 30 bin Fransız ve 21 bin Britanya askerinden oluşan müttefik kuvveti 89 harp ve 267 nakliye gemisiyle Kırım’a çıkarıldı. Kırım Savaşı sanıldığının tersine uzun sürmüştür. 1855 yılının ilkbahar aylarında 140 bin kişilik bir müttefik kuvveti daha bölgeye çıkarıldı. Ruslar çekilmek zorunda kaldı. Fakat Kafkas cephesinde başarılı olup, Kars’ı ele geçirdiler. Çar I. Nikolay ölünce yerine geçen II. Aleksandr barış istedi. Avusturya tarafından verilen ültimatomla barışın şartları bildirildi. II. Aleksandr bu şartları kabul etti. 30 Mart 1856’da Rusya ile Osmanlı Devleti, Birleşik Krallık ve Fransa arasında yapılan Paris Antlaşması ile savaş sona erdi.

Kırım Savaşı’ndaki  önemli muharebeler

2-11 Kasım 1853 tarihleri arasındaki Oltenitsa Muharebesi, 30 Kasım 1853’deki Silistre Kuşatması, 14 Nisan – 23 Haziran 1854 arasındaki Alma Muharebesi, 20 Eylül 1854 tarihinde yapılan Balaklava Muharebesi ve 25 Ekim 1854 Inkerman Muharebeleri ile Gözleve Muharebesi (26 Ekim ve 5 Kasım 1854), Sivastopol Kuşatması ve Kars Kuşatması (16 Haziran – 25 Kasım 1855) Kırım Savaşı’ndaki önemli muharebeler olarak tarihe geçmiştir.

Kırım savaşının sonuçları

Savaşın galip tarafında yer alan Osmanlı Devleti, bu savaşı yürütebilmek için borç almak zorunda kalmıştır. Bunu izleyen süreçte 1881 yılında II. Abdülhamit döneminde Düyunu Umumiye idaresi kurulmuş ve Avrupalı devletlerin mali denetimi altına girmiştir. Bu olayla birlikte Osmanlı Devleti ekonomik bağımsızlığını kaybedecektir.

Kırım Savaşı sonrasında ilan edilen Islahat Fermanı, Osmanlı reform hareketleri bağlamında çok önemlidir. Islahat Fermanı’nın amacı, imparatorluk içindeki herkese Osmanlı yurttaşlığı vererek, yasalar önünde dine bakılmaksızın eşitlik sağlamaktı. Islahat Fermanı ile Batı’da gelişmeye başlayan liberal düşünceler Osmanlı Devleti’ne de girmeye başlamıştır.

Kırım Savaşı, İtalya birliğine giden yolu hızlandırmıştır. Savaşa asker göndererek Birleşik Krallık’ın sempatisi ve Fransa’nın etkin desteğini kazanan Sardinya-Piemonte Krallığı, savaşı izleyen yıllarda İtalya birliğini kuracaktır.

Bilgitor