20.yüzyılda Batı demokrasilerinde ortaya çıkmış olan sosyal devlet veya refah devleti kavramı, devletin sosyal barışı sosyal adaleti sağlamak amacıyla sosyal ve ekonomik hayata aktif müdahalesini meşru ve gerekli gören bir kavramı ifade eder. Sosyal devlet devletin sosyal ve ekonomik hayata müdahalesi yoluyla sınıf çatışmalarını yumuşatan ve milli bütünleşmeyi sağlamaya çalışan bir devlet anlayışıdır.
Sosyal devletin temel amaçlarından birinin herkese insan haysiyetine yaraşır asgari bir hayat düzeyi sağlamak olduğuna şüphe yoktur. Bunun yolları arasında herkese çalışma imkânının sağlanması çalışan herkese insanca yaşayabilmesini mümkün kılacak adaletli bir ücret ödenmesi ve çalışamayacak durumda olanların da çeşitli sosyal güvenlik tedbirleri ile korunması yer almaktadır. Çağdaş sosyal devlette gelir ve servet eşitsizliklerini azaltmada en önemli rolü vergi politikası oynamaktadır.
Türkiye Cumhuriyeti Devleti, Sosyal Devlettir
Türkiye’de bu politika anayasanın 73. maddesinde açıklanmıştır. Vergi hukukunda “artan oranda vergi” denilen ve Türk gelir vergisi sisteminde de kabul edilmiş olan vergilendirme sistemi egemendir. Buna göre yüksek gelir tabakalarından yüksek oranda, düşük gelir tabakalarından ise düşük oranda vergi alınmaktadır. Böylece gelir eşitsizliklerinin azaltılması hedeflenir.
Kamulaştırma ve Devletleştirme
Kamı hizmetlerini yürütebilmek için gerekli olan özel mülkiyet altındaki bir taşınmazın sahibinin isteğine bakılmasızın kamu mülkiyetine geçirilmesi işlemine kamulaştırma denir. Anayasanın 17. maddesinde düzenlenen devletleştirme tipik bir sosyal devlet aracıdır. Bu hükme göre kamu hizmeti niteliği taşıyan özel teşebbüsler kamu yararının zorunlu kıldığı hallerde devletleştirilebilir. Devletleştirme gerçek karşılığı üzerinden yapılır.
Planlama
Sosyal devletin temel ilkelerinden biri de planlamadır. Planlama toplumun ekonomik kaynaklarının ekonomik kalkınmayı sağlamak amacıyla bilimsel ve akılcı biçimde kullanılmasını sağlar. Gerçekten sosyal devlet anlayışı dev etin sosyal ve ekonomik hayata müdahalesini öngördüğüne göre bu müdahalenin sistemli, tutarlı, akılcı ve bilimsel bir biçimde yapılması gerekir. Bunu sağlayacak araç da planlamadır. Bu konu anayasanın 166. maddesinde haklar la düzen Sosyal haklar, sosyal devletin en önemli unsurlarından birini oluşturur. Sosyal haklarını amaçlarına göre ayırt etmek mümkündür.
Sosyal haklar ister olumlu ister olumsuz edim gerektirsinler, ister toplu ister bireysel olarak kullanılabilsinler, sosyal adaleti sağlamaya, sosyal eşitsizlikleri azaltmaya, toplum içinde ekonomik bakımdan zayıf olan sınıf ve grupları korumaya yönelik haklardır. 82 anayasasının sosyal haklarla ilgili bölümünde, çalışma ve sözleşme hürriyeti, işverenlerin sendika kurma hakkı, lokavt hakkı gibi ekonomik bakımdan zayıf olanların korunması amacını gütmeyen “ekonomik haklar bir arada yer almıştır. Dar anlamdaki sosyal hakların içine de bir bolümü devletin olumsuz edimini gerektiren (sendika, grev) bir bölümü ise olumlu edime ihtiyaç gösteren (eğitim, sağlık) haklar girer.
