Bu Yazıda Neler Var?
Kooperatif Nedir?
İşbirliği amacıyla kurulmuş iktisadi ortaklığa kooperatif denir. Kooperatif, ortaklarının çıkarlarını, özellikle meslekleri ve geçimleriyle ilgili ihtiyaçlarını karşılıklı yardım ve dayanışma içinde korumak ve kollamak amacıyla kurulan bir ticaret kurumudur. Ortaklarının sayısı ve sermayesinin miktarı değişkendir. Çünkü kooperatife kuruluşundan sonra yeni ortaklar kabul edilebileceği gibi, eski ortakların kooperatiften çıkmaları da olağandır. Sermaye, duyulan ihtiyaca göre azaltılıp çoğaltılabilir.
Kooperatiflerde asıl amaç kâr sağlayıp bunu ortaklara dağıtmak değildir. Elbet onlar da kâr sağlayıp risturn adıyla ortaklarına dağıtır. Ama esas amaç, işçi, memur, çiftçi gibi ekonomik bakımdan güçsüz bireylerin, tek başına altından kalkamayacakları ortak sorunlarını, ekonomik güçlerini birleştirerek çözmektir.
Kooperatifin Tarihçesi
İlk kooperatif denemeleri 1820-40 yılları arasında Fransa ve İngiltere’de başlamıştır. Her iki ülkede de kooperatifçilik hareketine öncülük edenler İngiltere’de Robert Owen, Fransa’da Charles Fourier gibi ütopik sosyalistlerdir. Bunları İngiltere’de Doktor William King, Fransa’da Victor Considerant, Michel Derrion, Nouis Blanch, Buchez, Cabet ve Leroux; Almanya’da Huber izlemiştir.
Ancak, gerçek kooperatifçilik hareketinin ortaya çıkışında halkın kendi olanaklarıyla gerçekleştirdiği Marangozlar Derneği (Paris, 1831), Matbaa Mürettipleri Derneği (Paris, 1831), Kuyumcular Derneği (Paris, 1834) gibi işçi üretim kooperatifleri; Gerçek ve Toplumsal Ticaret (Lyon 1833), Rochdale’ın Haksever öncüleri (İngiltere, 1844) gibi tüketim kooperatifleri; Friedrich Wilhelm’in kurduğu Flammersfeld Yardım Derneği (1849), Herrmann Schulze’nin kurduğu Esnaf Kredi Kooperatifi (1830) gibi kredi kooperatifleri önemli bir rol oynamış ve kooperatifçilik ilkelerinin belirlenmesine katkıda bulunmuşlardır. Kısaca İngiltere’nin tüketim, Fransa’nın üretim, Almanya’nın da kredi kooperatifçiliğine öncülük ettiği söylenebilir.
Kooperatifin Kuruluşu, Organları ve Çeşitleri
Bir kooperatifin kurulabilmesi için en az 7 ortağın bir araya gelmesi gereklidir. Esas sözleşme hazırlanıp imzalar noterce tasdik edildikten sonra bir dilekçeyle Ticaret ve Sanayi Bakanlığından izin alınır. Kooperatifin organları genel kurul, yönetim kurulu ve denetçilerdir. Genel kurul bütün ortaklardan oluşan en yetkili kuruldur. Her ortağın bir oy hakkı vardır.
Kooperatif türlerini belirtmek oldukça güçtür. Eskiden yapılan klasik bölümlemeye göre kooperatifler üretim, tüketim ve kredi kooperatifi olarak 3’e ayrılırdı. Sonra bunu kredi, satınalma, tüketim, satış, imalat ve depo, tesisat, yapı kooperatifi olarak 7’ye çıkaranlar oldu. Ama son zamanlarda yapılan en geçerli ayırım şöyledir: Üretim, tüketim, kredi ve yapı kooperatifleri.
Türkiye’de Kooperatifçilik
Türkiye’de kooperatifçilik hareketi tarım kredi kooperatifçiliği alanında başlamıştır. 1863 yılında Niş Valisi Mithat Paşa tarafından kurulan “Memleket Sandıkları’’nın Türkiye’de tarım kredi kooperatifleri işlevini gören ilk kuruluş olduğu kabul edilmektedir. Daha sonra bunlar “Menafi Sandıkları” haline gelmiş ve doğrudan doğruya hükümetin denetimi altına girmiştir (1883). Bu sandıkta biriken paralar 1888’de kurulan merkezi bir tarım kredi örgütü olan Ziraat Bankası’na devredilmiştir.
Cumhuriyetten sonra tarım kredi kooperatiflerinin gelişip yaygınlaştırılmasını sağlamak amacıyla 1929 yılında, 1470 sayılı “Zirai Kredi Kooperatifleri Kanunu” çıkarılmıştır. Halen Türkiye’de en çok gelişen tarım kooperatifi türü tarım kredi kooperatifleridir. Toplam 1.330.000 dolayında üyesi olan 3.000’e yakın tarm kredi kooperatifi, 20’ye yakın birlik ve 1 de merkez kurmuşlardır.
