Kinaye (Değinmece) Söz Sanatı

Kinaye (Değinmece) Söz Sanatı Hakkında Kısa Bilgiler. Kinaye Nedir? Kinaye Örnekleri ve Özellikleri

Kinaye (değinmece); bir sözün gerçek anlamı değil de mecazi anlamının kullanılması sanatıdır. TDK’ya göre, “Bir sözü gerçek anlamının dışında kullanma sanatı” olan kinayede amaç sözcüklerin asıl anlamı yerine mecazi anlamlarını kullanmaktır. Türkçe, kinaye sanatı için çok geniş fırsatlar tanıyan bir dildir. Bunun önemli bir göstergesi de atasözü ve deyimlerimizde yaygın olarak kullanılmış olmasıdır. Kinaye sanatı ile mecaz-ı mürseli ve istihdam sanatı sıkça karıştırılmaktadır.

Kinaye ile Mecaz-i mürsel arasındaki fark: Kinayeli söz, gerçek anlamıyla da kullanabilir ancak asıl amaç o sözün mecazi anlamıdır. Buna karşın Mecaz- mürsel’de söz, gerçek anlamıyla değerlendirilemez.

Kinaye sanatı ile İstihdam sanatı arasındaki fark: Sözcükler iki sanatta da hem gerçek hem de mecazi anlamı ile kullanılabilir. İstihdamda mecazi ve gerçek anlam cümlede aynı ağırlıktadır. Cümle ya da dizede her iki anlama da yer vermek gerekir.

Kinayede ise ağırlık mecazi anlamdadır, mecazi anlam öne çıkar. Kinaye sanatını yapan kişinin amacı mecazi anlamdır. Gerçek anlam kinayede aralık bırakılmış bir kapıya benzetilir. Muhatap, kinayeye cevap vermeye yeltenirse o aralık bırakılmış kapıdan kaçılır. Yani gerçek mana o zaman işe yarar. Bu da kinayenin kendine özgü gücüdür. Kısacası gerçek anlamı yanında mecaz anlamı da olan bir sözcüğün, asıl mesajının mecazi anlam olmasıdır.

Açıkça söylenmesinde sakınca görülen duygu ve düşünceler, alay ve hakaret gibi amaçları taşıyan sözleri söylemek için kinaye sanatına başvurulur. Kinayenin sadece sakıncalı durumlarda alay ve hakaret edip bunun ispatını imkansız etme sanatı değildir. Kinaye sanatı, anlatım zenginliği için önemli fırsatlar sunar. Edebi yönü ağır dizeler, cümleler için değerlidir. Mecazi anlamla birlikte gerçek anlam da ufku zenginleştirir. Hem mecazi hem de gerçek anlamıyla birlikte kullanılan bir söz, okuru diri tutar. Bu da çağrışım zenginliğidir. Kinaye bir amaç için kullanıldığında, fikre bağlı bir sanat olur.

Kinaye zengin anlatım ve geniş çağrışım olanakları sunması nedeniyle sözlü ya da yazılı edebiyat dışında reklam ve tanıtım etkinliklerinde kullanılmaktadır.

Kinaye sanatına örnekler

Ben toprak oldum yolunda
Sen aşırı gözetirsin
Şu karşıma göğüs geren
Taş bağırlı dağlar mısın

Yunus Emre

Örnek 2: Yumdu dünyaya ela gözlerini
“gözlerini yummak” ölmek (mecazi anlam)
Ölen kişi, gözlerini yumar. (gerçek anlam)

Bilgitor/Edebiyat