Divan-ı Lügati’t Türk’ün yazarı Kaşgarlı Mahmud, 11.yy’da yaşamış ve Türk dilleriyle ilgili çalışmalarıyla tanınmıştır. Bazı kaynaklara göre Kaşgar’ın Opal kasabasında, bazı kaynaklara göre de Göl yakınındaki Bars Kul’da 1008 yılında doğmuştur.
Karahanlı Devleti’nden asil bir ailenin çocuğu olarak 1008 yılında, dönemin önemli bir bilim ve kültür merkezi olan Kaşgar’da dünyaya gelmiştir. Babası Muhammed bin Hüseyin (Hüseyin Çağrı Tegin), Annesi Bibi Rābiy’a al-Basrī’dir. Büyük bir ziyafet eşliğinde yapılan bir devir teslim töreni sırasında, taht kavgası nedeniyle şehzadeler zehirlenerek ölüdürlmüştür. Ölenler arasında Kaşgarlı Mahmud’un babası da vardır.1057 yılında yaşanan bu olaydan sonra İbrahim, Batı Karahanlıların hakanı olmuştur. Batı Karahanlı Devleti’nin topraklarından kaçmayı başaran Kaşgarlı Mahmud ise İbrahim Han’ın adamları tarafından her yerde aranmaktadır. Kendisini gezgin ya da alim olarak tanıtarak sık sık yer değiştiririken, kendini Türk dilini araştırmaya vermiştir.
Eğitimini Saciye ve Hamidiye medreselerinde tamamladıktan sonra, Orta Asya’yı boydan boya gezmiş ve bu gezilerde Türkçeyi incelemiştir. Daha sonra Anadolu’ya geçmiş, Türkçenin çeşitli lehçeleri üzerine çalışmalar yapmışır. 1072-1073 yılları arasında “Divanü Lügati’i Türk“ü tamamlamış ve Abbasi halifesine armağan etmiştir. Kaşgarlı Mahmud, Divan-ı Lügati’t Türk’ü yazdıktan kısa bir süre sonra 1105 yılında vefat etmiştir. Eserin asıl nüshası halen Ayasofya Müzesi‘nde muhafaza edilmektedir.
Divan-ı Lügati’t Türk
Türk Dilleri Sözlüğü anlamına gelen Divan-ı Lügati’t Türk’ün, 1072 – 1074 yılları arasında yazıldığı bilinmektedir. Bu büyük eser bir sözlük olarak hazırlanmıştır. Türk sosyolojisi, psikolojisi, edebiyatı, gelenek ve görenekleriyle ilgili bilgi veren çok önemli bir eserdir. Türkçenin önemini anlatmak ve Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılmıştır. Düz yazı bir eserdir. Türkçenin ilk sözlüğü kabul edilir. Kaşgarlı Mahmud, kelimeleri göçebe boylar arasında gezerek bizzat kendisi derlemiştir. İslamiyet öncesi edebiyatın sagu, koşuk ve sav örneklerini içerir.
Eserde 7500 kelime ve Arapça karşılaştıklarıyla bunların kullanıldığı örnek cümle veya şiirler, dil bilgisi kuralları ve bir harita (o devirdeki Türk boylarının yerleşim alanını göstermektedir) bulunmaktadır. Zamanın Türk tarih ve efsanelerine, coğrafya, halk edebiyatı ve folkloruna dair geniş bilgiler vererek Türkoloji’nin temellerini atmıştır.
bilgitor.com/divani-lugatit-turk-ve-kasgarli-mahmutun-kisaca-hayati/
