Bu Yazıda Neler Var?
Yaşar Kemal, Kemal Sadık Gökçeli adıyla Ekim 1923’te Osmaniye’nin Kadirli ilçesine bağlı bir Türkmen köyü olan Hemite (Gökçedam) köyünde doğmuştur. Ailesi Birinci Dünya Savaşı sırasındaki Rus işgali nedeniyle Van Gölü’ne yakın Ernis köyünden (bugünkü Günseli kasabası) Osmaniye’nin Kadirli ilçesindeki Hemite köyüne yerleşmişlerdir. Annesi Nigar Hanım, babası ise çiftçi Sadık Efendi’dir. Ailesinin savaş yüzünden göç ettiği köy Yaşar Kemal’in anlatımıyla; “Van gölünün tam kıyısında, gölün kuzey doğusunda Esrük dağının eteğinde, Ağrı Dağı’ndan sonra Türkiye’nin ikinci yüksek dağı olan Süphan Dağı yakınlarındadır.”
Yaşar Kemal’in ailesi bu köye 1915’te yerleşti. Üç buçuk yaşında, geçirdiği bir kaza nedeniyle sağ gözü kör oldu. Babası, oğulluğu tarafından öldürüldüğünde Yaşar Kemal henüz beş yaşındaydı. Bu olaydan sonra kekeme oldu ve kekemeliği on iki yaşına kadar devam etti. Ailenin tek çocuğu olduğu için Çukurova’da doğayla baş başa rahat bir çocukluk ve ilk gençlik yaşantısı oldu.
Saz şairleri ile geçirdiği vakitlerin yanında, definecilerin de küçük arkadaşı olmuştu. Karacaoğlan, Kozanoğlu ve Dadaloğlu kültürü ile büyüdü. Bu zengin halk kültürü yaşam deneyimi sonraki yıllarda romanlarında bol bol söz konusu olmuştur. Yaşar Kemal, 1938 yılında Kadirli Cumhuriyet İlkokulunu bitirdi. Adana I. Ortaokuluna devam etti ancak son sınıfta iken 1941 yılında bu okuldan. Adana ve çevresinde ırgatlık, su bekçiliği, kâtiplik, inşaat denetçiliği, arzuhalcilik, kunduracı çıraklığı, vekil öğretmenlik gibi kırk kadar değişik işlerde çalıştı.
Yaşar Kemal, ilk evliliğini Tilda Hanım’la yaptı. Elli yıl süren bu evliliğinden, Raşit Gökçeli adında bir oğlu vardır. Tilda Hanım’ın ölümünden sonra ikinci evliliğini Ayşe Seniha Baban ile yaptı.
Yargılandığı çeşitli davalar
O zamanlar yasak olan Komünist Partisi’nin kurucusu olmakla suçlandı ve 1950’de tutuklandı, Kozan Ağır ceza Mahkemesindeki yargılanma sonucunda sonra serbest kaldı. 1967 – 1969 yılları arasında Ant dergisinde yer alan yazıları nedeniyle kovuşturmaya uğradı ve yargılandı. 12 Mart 1971 Muhtırasının ardından adı arananlar listesinde olduğu için teslim oldu ve sorgusuz sualsiz olarak bir ay hapis yatı. Bundan birkaç gün sonra da yabancı dil bilmediği halde Marksizmin Temel Kitabı’nın tercümesini yaptığı gerekçesiyle yargılanarak on sekiz ay hapse mahkûm edildi, Karar Yargıtay tarafından bozuldu. Yirmi dört yazarın yazılarından oluşan Düşünce Özgürlüğü ve Türkiye adlı kitaptaki iki yazısından biri olan “Zulmün Artsın” nedeniyle kitap toplatıldı ve diğer yazarlarla birlikte Devlet Güvenlik Mahkemesi’nde 12 Temmuz 1995’te yargılanmaya başlandı ve birkaç gün sonra aklandı. “Türkiye’nin Üzerindeki Kara Gökyüzü” yazısından dolayı 7 Mart 1996 tarihinde yargılandı. İlk mahkemede savcı istedi ancak buna rağmen mahkeme, bir yıl sekiz ay hapis ve para cezasıyla sonuçlandı. Bu ceza daha sonradan ertelendi.
Yaşar Kemal’de Halk Edebiyatı ve kültürünün etkileri
Çocukluk yılları, Karacaoğlan şiirinin çok sevildiği Çukurova ve çevresinde geçti. Bölgedeki halk ozanlarını, destancıları dinleyerek büyüdü. Altı yedi yaşlarındayken kendisi de şiirler söylemeye başladı. İlk zamanlar sadece çocuklar dinlerken daha sonraları büyükler de dinlemeye başladı. Annesi, halk şairi olmasını istemiyordu. Ancak, ailesi daha Çukurova’ya göçmeden, ünlü Kürt halk şairi Abdale Zeyniki’nin evlerine konuk olması, aile tarafından övünülerek anlatılıyordu. Yaşar Kemal de, evin içindeki Abdale Zeyniki ve çevredeki halk şairlerinden etkilenerek şiir söylemeye başladı. Böylece Âşık Kemal olarak anılmaya başlandı. Onun da Karacaoğlan gibi bir âşık olacağından hiç kimsenin kuşkusu kalmamıştı. İlkokulu bitirince önünde iki seçenek vardı: Ya Adana’da ortaokula başlayacak ya da yöredeki diğer halk şairleri gibi dağların yolunu tutacaktı. Kararını ortaokula başlamak yönünde verdi. Kısa bir süre halk şairlerinin yolunda şiirler yazdıktan sonra bundan vazgeçip dönemin çağdaş şairlerinin yolunda gitmeye karar verdi.
Yaşar Kemal, 1939-43 yıllarında halkın ağzından ağıtlar ve diğer türlerde folklor derlemeleri yapmaya başladı. Bu dönemde, gittiği yerlerde dengbejler (halk hikâyeleri anlatıcısı) gibi, Köroğlu kollarını anlatıyordu. Sonrasında da özellikle kadınlara ağıtlar ve hikâyeler söyleterek onları derliyordu. Edebiyat hayatı Adana Halkevinin dergisi olan Görüşler’de (1939) çıkan bir şiiriyle başladı. Uzun süre uğraştığı folklor derleme çalışmaları da aynı dergide yayımlandı. Şiirlerini Ülkü, Kovan, Millet, Başpınar dergilerinde (1942-43) asıl adıyla yayımladı.
İlk hikâyesini (Pis Hikaye) 1946 yılında ve yirmi üç yaşındayken yazdı. Kayseri’de askerlik yaptığı o sıralarda, modern dünya edebiyatının başyapıtlarını okuma imkânı buldu. Askerlikten sonra İstanbul’a gitti ve bir Fransız gaz şirketinde bir yıl kontrol memurluğu yaptı. 1948’de Kadirli’ye dönüp, pirinç tarlalarında su bekçiliği yaptı. O sıralarda aldığı daktilo ile “Bebek” hikâyesini, ardından “Dükkâncı”yı yazdı. 1950’de kasabalıları tarafından Rusya adına casusluk yaptığı ihbar edilerek tutuklanıp yargılandı. Kozan’da bir süre hapis yattı. Çıktıktan sonra folklor çalışmaları yaptı. 1951’de Höyükteki Nar Ağacı romanını yazdı. Aynı sene yeniden İstanbul’a gitti ve Cumhuriyet gazetesinde çalıştı. Bu gazetede çıkan röportajlarıyla tanınmaya başladı.
Yaşar Kemal ve İnce Memed
Zamanla hikâye ve roman yazmaya yöneldi. 1950’de, Varlık Roman Ödülü’nü İnce Memed (ilk basımı 1955)’le kazandı. Yirmi üç dile çevrilen ve yayımlanan ilk romanı İnce Memed’in kazandığı başarıyla dünyaca tanınan bir yazar oldu. Sonradan bu romanın ikinci, üçüncü (1984) ve dördüncü (1987) ciltlerini de yazdı. 1983 yılında on sekizinci basımına ulaşan bu romanı aynı yıl İngiltere’de Peter Ustinov tarafından filme alındı.
Yaşar Kemal, İnce Memed Uluslararası PEN CLUB tarafından en başarılı altı roman arasında alındı. 1957’de Bulgarca, 1959’da Rusça yayımlandı. Braille alfabesiyle yayımlandı. Demirciler Çarşısı Cinayeti ile 1974 Madaralı Roman Ödülünü kazanan Yaşar Kemal’e, 1982 yılında Fransa Uluslararası Del Duca ödülü, 1984 yılında Fransız Cumhurbaşkanı Mitterand tarafından “Legion d’Honneur” nişanı verildi. Kale Kapısı romanıyla da 1986 Orhan Kemal Roman Armağanını kazandı. Aldığı diğer ödüllerden bazıları: Fransa Kültür Bakanı tarafından verilen Commandeur Des Arts Et Des Lettres nişanı (1988), TÜYAP Halk Ödülü (ikinci kez, 1988), Kültür Bakanlığı Büyük Ödülü (1993), Mülkiyeliler Birliği Rüştü Koray Armağanı (1994) vd. Türkiye Gazeteciler Cemiyeti, PEN Derneği, Türkiye Yazarlar Sendikası, Akademie Universalle des Cultures vd. üyesidir. 20. yüzyılda dünyaca ünlü Türk yazarları arasında yer aldı. Eserleri dünyanın pek çok diline çevrildi.
Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatının en ünlü yazarlarından biri olan Yaşar Kemal, tedavi gördüğü hastanede 28 Şubat 2015 günü İstanbul’da vefat etti. Cenazesi Teşvikiye Camiinde kılınan öğlen namazını müteakip kılınan namazdan sonra Zincirlikuyu Mezarlığı’nda toprağa verildi.
Yaşar Kemal’in Kitapları
Öykü
1952 – Sarı Sıcak
1975 – Bütün Hikâyeler
Yaşar Kemal’in Romanları
1955 – İnce Memed,
1955 – Teneke, ,
1960 – Orta Direk,
1963 – Yer Demir Gök Bakır,
1968 – Ölmez Otu,
1969 – İnce Memed,
1974 – Akçasazın Ağaları / Demirciler Çarşısı Cinayeti,
1975 – Akçasazın Ağaları / Yusufcuk Yusuf,
1976 – Yılanı Öldürseler,
1976 – Al Gözüm Seyreyle Salih,
1978 – Kuşlar da Gitti, (uzun öykü)
1978 – Deniz Küstü,
1980 – Yağmurcuk Kuşu / Kimsecik I,
1982 – Hüyükteki Nar Ağacı,
1984 – İnce Memed, III. Cilt,
1985 – Kale Kapısı / Kimsecik II,
1987 – İnce Memed, IV. Cilt,
1991 – Kanın Sesi / Kimsecik III,
1997 – Fırat Suyu Kan Akıyor Baksana / Bir Ada Hikayesi I,
2002- Karıncanın Su İçtiği / Bir Ada Hikayesi II,
2002 – Tanyeri Horozları / Bir Ada Hikayesi III,
2012 – Çıplak Deniz Çıplak Ada / Bir Ada Hikayesi IV,
2013 – Tek Kanatlı Bir Kuş
Çocuk Romanı
1977 – Filler Sultanı ile Kırmızı Sakallı Topal Karınca,
Çeviri
1977 – Ayışığı Kuyumcuları (A. Vidalie; Thilda Kemal ile),
Röportaj
1955 – Yanan Ormanlarda 50 Gün, İst.: Türkiye Ormancılar Cemiyeti,
1955 – Çukurova Yana Yana,
1957 – Peribacaları,
1971 – Bu Diyar Baştan Başa,
1974 – Bir Bulut Kaynıyor,
1978 – Allahın Askerleri,
2011 – Röportaj Yazarlığında 60 Yıl,
2013 – Çocuklar İnsandır,
Deneme-Derleme
1943 – Ağıtlar, Adana: Halkevi,
1961 – Taş Çatlasa,
1974 – Baldaki Tuz, (1959-74 gazete yazıları)
– Gökyüzü Mavi Kaldı, (halk edebiyatından seçmeler, S. Eyüboğlu ile)
1980 – Ağacın Çürüğü: Yazılar – Konuşmalar, (der. Alpay Kabacalı)
1985 – Yayımlanmamış 10 Ağıt,
1997 – Sarı Defterdekiler: Folklor Derlemeleri, (haz. Alpay Kabacalı)
1995 – Ustadır Arı, İst.: Can,
1995 – Zulmün Artsın,
2009 – Binbir Çiçekli Bahçe,
Destansı roman
1967 – Üç Anadolu Efsanesi,
1970 – Ağrıdağı Efsanesi,
1971 – Binboğalar Efsanesi,
1972 – Çakırcalı Efe,
Şiir
2010 – Bugünlere Bahar İndi,
Ödülleri
1955 Gazeteciler Cemiyeti Başarı Armağanı (“Dünyanın En Büyük Çiftliğinde Yedi Gün” adlı röportaj dizisi ile)
1956 Varlık Roman Armağanı (İnce Memed ile)
1966 İlhan İskender Armağanı (Teneke’den aynı adla uyarlanan oyunu ile)
1966 Uluslararası Nancy Tiyatro Festivali Birincilik Ödülü (“Yer Demir Gök Bakır” romanından uyarlanarak sahnelenen “Uzun Dere” oyunu ile. Türkiye ödülü, Brezilya ile paylaştı.)
1974 Madaralı Roman Armağanı (Demirciler Çarşısı Cinayeti ile)
1977 Fransa Eleştirmenler Sendikası En İyi Yabancı Roman Ödülü (Yer Demir Gök Bakır ile)
1978 Fransa’da En İyi Yabancı Kitap Ödülü (Ölmez Otu ile)
1979 Fransa “Büyük Jüri” En İyi Kitap Ödülü (Binboğalar Efsanesi ile)
1982 Uluslararası Cino Del Duca Ödülü
1984 Fransız Legion d’Honneur Ödülü Commandeur payesi
1984 TÜYAP Kitap Fuarı Halk Ödülü
1985 Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Ödülü
1986 Orhan Kemal Roman Ödülü (Kale Kapısı ile)
1988 TÜYAP Kitap Fuarı Halk Ödülü
1988 Fransa Kültür Bakanlığı Commandeur des Arts et des Lettres Nişanı
1991 Fransa Strasbourg Üniversitesi Onur Doktorası
1992 11. TÜYAP Kitap Fuarı Onur Yazarı
1992 Antalya Akdeniz Üniversitesi Onur Doktorası
1993 Kültür Bakanlığı Büyük Ödülü
1994 Mülkiyeliler Birliği Rüştü Koray Armağanı
1995 Morgenavissen Jylaand-Pösten Ödülü (Danimarka)
1996 Türkiye Yayıncılar Birliği Düşünce ve İfade Özgürlüğü Ödülü
1996 Kanın Sesi ile Akdeniz Yabancı Kitap Ödülü (Perpignan, Fransa)
1996 VIII Katalunya Uluslararası Ödülü (Barcelona, İspanya)
1996 Lillian Hellman/Dashiell Hammett Baskıya Karşı Cesaret Ödülü, İnsan Hakları İhlallerini İzleme Örgütü, (New York)
1997 Toplu eserleri için Premio Internazionale Nonino Ödülü, İtalya
1997 Kenne Vakfı Düşünce ve Söz Özgürlüğü Ödülü (Uppsala, İsveç)
1997 Norveç Yazarlar Birliği ödülü, Wole Soyinka ile ortak
1997 Frankfurt Kitap Fuarı Alman Yayıncılar Birliği Barış Ödülü
1998 Frei Üniversitesi Berlin Fahri Doktora
1998 Bordeaux Yayıncılar Birliği Yabancı Edebiyat Ödülü
2002 Bilkent Üniversitesi Fahri Doktora
2003 Z. Homerus Şiir Ödülü
2003 Savanos Ödülü (Selanik)
2003 Türkiye Yayıncılar Birliği Yayıncılık Emek Ödülü.
2008 Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük ödülü
2009 Çukurova Üniversitesi, Fahri Doktora
2011 Légion d’honneur Ödülü Grand Officier Payesi
2013 Krikor Naregatsi Nişanı
