Bu Yazıda Neler Var?
Uyku Bozukluğu ve Sağlıklı Uyku
Uku Bozukluğu için tanım ve türleri hakkında genel bilgiler aktarmadan önce, sağlıklı uykunun ne olduğundan kısaca söz etmek yerinde olur. Uyku, tüm memelilerde, kuşlarda ve balıklarda gözlenen doğal dinlenme biçimidir. Bireyden bireye farklılık gösteren dinlenme süreci kişinin uyku uyuma süresini değiştirebilir. Araştırmacılar yetişkin bireylerin %30-40’lık bir bölümünün her yıl uykusuzluk sorunuyla başa çıkmaya çalıştığını belirtmektedir. Ortalama olarak yaşamımızın üçte birini uykuda harcamaktayız. Uyku hijyeni denilen uyku uyuma kurallarına uyuluyorsa bir erişkin için 5-6 saatlik uyku yeterlidir ancak çocuklar, içe dönük yapılı insanlar, duygusal insanlar ve soğuk ortamda uyuyan kişiler daha uzun uyuyabilirler.
Yaşlılarda uykunun saatleri de yine çocuklar gibi akşamsız olabilir. Etkin uyuyan kişi uyandığında kendini zinde hisseder. Uyku da genellikle hafif uyaranlara yanıt alınır ama bazı insanlarda uyku derinliği fazladır ve sesli uyaranlara zor yanıt alınır. Bu durum uykunun dönemlerinde de olur.
Stres, gün içinde ve genel yaşamda rahatsız edici uyaranlara maruz kalma, zihinsel uğraş, çay, kahve, yatmadan önce ağır yemek vs. uykuyu zorlaştırır. Bazı anestezik maddeler, uyuşturucular ve alkol uykuyu kolaylaştırır ancak hem uyku kalitesi açısından hem de uyanırken sorunlar yaşatmaktadırlar. Uykunun 2 ana evresi vardır. Bunlar; kendi içinde 4 bölümü olan Non-REM ve rüyanın da içinde olduğu REM dönemidir.
NON-REM evresi:
Evre O : Bütünüyle uyanıklık değişmiştir.
Evre I: Uyku basması. Bu dönemde kişi uyandırılırsa etrafında olup bitenden tamamen haberdar olmamasına
karşın genellikle uyanık olduğunu söylemektedir.
Evre II Uykunun bu evresinde uyanınca kişi uykuda olduğunu hatırlayabilmektedir.
Evre III ve IV : Yavaş dalgalı uyku.
REM evresi: Hızlı göz hareketleri (REM) uykusu, uykunun rüya görülen evresidir. Bu evre uykunun diğer evrelerinin arasına serpiştirilmiştir. Paradoksal uyku olarak da bilinmektedir. Kas paralizisinin de eşlik etmesiyle aynı zamanda paradoksal olarak da ağır bir uyku olduğu saptanmıştır.
Uyku Bozuklukları (Dissomnialar)
Birincil Uykusuzluk (İnsomnia)
İnsomnia, yeterli süre ve dinlendirici uyku uyuyamama hastalığıdır. Hastalığın varlığı süresince uyku saatlerinde düzensizlik, ani gece uyanmaları, uyandıktan sonra tekrar uykuya dalmada güçlük ve sabah çok erken saatlerde uyanma gibi belirtiler gözlemlenir.Kısa süreli olarak görülmesi akut insomnia olarak adlandırılır. Akut insomnia genelde stresli bir günün ardından ya da ruhsal gerilimin yüksek olduğu günlerde kendini gösterir. 3-4 haftayı bulabilen akut insomnia bulguları vardır.
Bir ay veya daha fazla süren uyku düzensizliğine ise kronik insomnia denir. Yetişkinlerin %10-15’lik kronik insomnia tespit edilmiştir. Kronik insomniada doktor yardımımı gerekmektedir çünkü altında yatan sebep genellikle depresyondur. Yeterli sürede ve derin uyumak bireyin sağlıklı ve mutlu bir yaşam sürdürebilmesi için oldukça önemlidir.
Kronik insomnia hastalığın da sebep ruhsal gerginliğin yanında astım, fibromiyalji, kalp hastalıkları, kr böbrek yetmezliği, kan hastalıkları, cilt hastalıkları, ortopedik hastalıklar da olabilir.
Birincil Hipersomnia (Aşırı Uyuma)
Bir neden bulunamadan en az 1 ay süreyle giden aşırı uyku halidir. Uzun uyku yaşam boyu sürebilir, ailesel olabilir. Tedavisinde sabah ya da akşam uyarıcılar kullanılır. Antidepresanlar yararlı olabilir.
Narkolepsi
Gündüz aşırı uyuma halidir ve en az üç aydır süre gelen REM anormallikleri vardır. Gündüz, 15 dakikadan az,dayanılmaz uyku atakları olur. Gülme, öfke, heyecan, cinsel ilişki, korku vs ile tetiklenen kısa süren kas güçsüzlüğü veya felçler olabilmektedir.Tedavisi düzenli yatış zamanı, gündüz şekerlemesi izni, ani uykuya karşı güvenlik önlemleri, gündüz için uyarıcılar, antidepresan kullanımı biçimindedir.
Uyku-Apne Sendromu
Apne 10 saniye üstündeki solunum durması halidir. Saatte 5 apne ve gecede 30 apne üstü normal değildir.Uykuda ani ölüm nedeni olabilir. Genellikle Orta yaş ve üstünde erkek ve depresyonlularda görülür. Gündüz uyku atakları ve yüksek sesli horlama olabilir. Tedavisi burundan sürekli pozitif hava basıncıyla solutmaktır. Kilo verme, burun cerrahisi, uvuloplasti de diğer tedavi seçenekleridir.
Sirkadiyen Ritm Uyku Bozukluğu (Jet Lag)
Sirkadiyen terimi vücudun yirmi dört saat içerisinde gerçekleştirdiği fonksiyonların geneli için de kullanılır.Uyku süresinin kaç defa tuvalete gidildiğinin, ne kadar su tüketildiğinin,kısaca metabolizmanın gerçekleştirdiği her işlevin bu döngü içerisinde bir yeri vardır. İstenilen ve gerçekte uyunan uyku dönemleri arasındaki uyumsuzluğa neden olan durumları içerir.
Jet Lag tipi, doğu-batı yönündeki uçak yolculuğundan sonra 2-7 gün sürer ve düzelir, tedavi gerektirmez. gidilecek ortamlara önceden hazırlıklı olmak faydalıdır.
Gecikmeli uyku evresi tipinde alışıldık zamanda uykuya dalamama görülür. Tedavide, uyku saati kademeli olarak daha fazla geciktirilir.Gündüz ışık tedavisi uykuyu öne alır.
Değişen vardiya tipi hızlı değişen çalışma düzeni olanlarda görülür.Işık tedavisi yararlı olabilir.
Diğer Dissomnialar
Nokturnal Myoklonusta, hastalar bacak hareketlerinin farkında değildir.Huzursuz Bacak Sendromunda bacak hareketleri uyumaya engel olur, huzursuzluk hareketle azalır. Kleine-Levin sendromunda genç erkek hasta birkaç hafta süreyle aşırı uyur, sadece oburca yemeye uyanır.
Parasomnialar(Kabuslar)
Kabus Bozukluğu
REM uykusu sırasında kabus görülür ve kabuslar iyi anımsanır. Korkuyla uyandırır.Uzun,korkutucu düşlerdir. Bunaltı, hareket, konuşma, terleme, çarpıntı daha az görülür. İlaç kullanımı faydalı olabilir.
Uyku Terörü (Uykuda Korku Bozukluğu): Çocuklarda görülür.Uyandığında hareketlidir ve ağlamaklıdır, uyanınca olayı anımsamaz.Rüyasız uyku (Non-REM) döneminde görülen bir bozukluktur. Uyuduktan 1-2 saat sonra ortaya çıkar. Tedavi nadiren gerekir.
Uyurgezerlik Bozukluğu (Somnambulizm)
Çocuklukta yaygın görülür, genellikle yaş ilerledikçe kaybolur ve ailesel öykü vardır.Tam bilinçli olmadan yatağı bırakma ve yürüme olur, hasta bu dönemi anımsamaz.
Derin Non-REM uykusunda ortaya çıkar. İlaçlar tedavide yararlıdır.
Adlandırılamayan Parasomnialar
Uykuda diş sıkma; hafif uyku ve kısmi uyanıklar sırasında çıkar. Tedavide diş hasarını önlemek için ağızlık kullanılır. REM ykusu davranış bozukluğu;başlıca yaşlı erkeklerde görülür,
ilerleyicidir. REM döneminde karmaşık ve şiddet içeren davranışların ortaya çıkmasıdır. Yaralanma nedeni olabilir. Çoğunlukla nörolojik bir neden vardır. İlaç tedavisi olanaklıdır. Diğerleri;uykuda konuşma, uykuda kafa sıçramaları, ailesel uyku felci, başka ruhsal hastalıklarla ilgili uyku bozuklukları, uykuyla ilişkili epilepsi nöbetleri, uykuyla ilişkili küme baş ağrıları, kronik paroksismal hemikrania, uykuyla ilişkili anormal yutkunma sendromu,vs.
Kaliteli bir uyku için; mutlaka enerji kontrolü, varsa sağlık sorunlarının giderilmesi, düzenli aktivite ve günlük streslerinden mümkün olduğunca az zarar görerek yaşamın sürdürülmesi, uyku saatlerin düzenli olması, çayın ve kahvenin az tüketilmesi vs. halinde uyku bozukluğundan uzak kalabiliriz.
Opr. Dr. Muharrem YILMAZ
bilgitor.com/uyku-bozuklugu-nedir-saglikli-ve-kaliteli-uyku/
