Bu Yazıda Neler Var?
Sıfat Nedir?
İsimlerin önüne gelerek onları çeşitli yönlerden niteleyen veya belirten kelimelere sıfat denir. Bu bağlamda bir sıfatın var olabilmesi için bir isme ihtiyaç vardır. Sıfatlar yanlarındaki isim unsuruyla birlikte sıfat tamlaması oluştururlar.
İşlevlerine Göre Sıfatlar
Niteleme ve belirtme sıfatları olarak ikiye ayrılırlar:
Niteleme Sıfatları
Varlıkların iç ve dış özelliklerini yani renk, biçim, koku, alışkanlık, huy gibi yönlerini bildiren sıfatlardır: güzel kız, tatlı biber, küçük masa, huysuz çocuk, çalışkan öğrenci…
Belirtme Sıfatları
İsimleri belirten sıfatlardır. Belirtme işlevi isimlere işaret ederek, isimlerin sayılarını, belirsizliğini göstererek veya soru sorarak gerçekleşir. Buna göre de belirtme sıfatları dörde ayrılır:
a) İşaret Sıfatları : Varlıkları işaret ederek, göstererek belirten sıfatlardır. Bunlar: bu, şu, o sıfatlarıdır. Bu, en yakını; şu, biraz daha uzaktakini; o ise en uzaktakini belirtir: bu çocuk, şu adam, o kız…
b) Sayı Sıfatları : İsimlerin önüne gelerek onların sayısını, miktarını, belirten sıfatlardır, beşe ayrılırlar:
1-Asıl Sayı Sıfatları : Birden başlayıp sonsuza uzanan sayıları ifade eder: iki kız, beş taş, yüz yıl…
2-Sıra Sayı Sıfatları : Varlıkların derecelenerek sıraya konuluşunu ifade eden sıfatlardır. Asıl sayı isimlerine “ -(ı)ncı, -(i)nci, -(u)ncu, – (ü)ncü “eklerinden birinin getirilmesiyle yapılır: birinci sıra, yedinci cadde, yüzüncü yıl…
3-Üleştirme Sayı Sıfatları : Sayıları bölüştürme şeklinde ifade eden sıfatlardır. Asıl sayı isimlerine ve “kaç?” sorusuna “-ar, -er / -şar, – şer” eklerinin getirilmesiyle yapılır: üçer öğrenci, kaçar çocuk, altışar ceviz…
4-Kesir Sayı Sıfatları : Nesnelerin bölümlerini, parçalarını gösteren sıfatlardır. İki asıl sayı arasına “ -da, -de “ eki getirilerek yapılır. Ayrıca “yarım, çeyrek” gibi isimler de kesir sayı sıfatı olarak kullanılabilir: dörtte bir pay, yüzde yüz başarı, yarım ekmek, çeyrek elma…
5-Topluluk Sayı Sıfatları : Varlıkları topluca bildiren sıfatlardır. İkiden sekize kadarki asıl sayı isimlerine “(ı,i,u,ü)z” eki getirilerek yapılır: ikiz bebek, dördüz yavru…
Belirsizlik Sıfatları
Varlıkları belirsiz bir biçimde belirten sıfatlardır. “Bir, birkaç, her, herhangi bir, az, biraz, fazla, çok, bir kısım, bütün, bazı, kimi, hiçbir” belirsizlik bildiren sıfatların bazılarıdır: birkaç ay, her akşam, biraz yemek, fazla iş, çoğu kızlar, bazı günler…
Soru Sıfatları
Varlıkları soru yoluyla belirten sıfatlardır. “Ne, nasıl, kaç, hangi, neredeki” gibi sözcükler soru sıfatlarından bazılarıdır: ne iş, nasıl insan, hangi kız…
Yapılarına Göre Sıfatlar
Sıfatlar yapılarına göre diğer kelime çeşitleri gibi basit, türemiş ve birleşik olarak üçe ayrılırlar:
Basit Sıfatlar
Yapım eki almamış, kök halindeki sıfatlardır: güzel kız, kötü kader, koca adam…
Türemiş Sıfatlar
Yapım eki almış sıfatlardır: acılı yemek, kiralık daire, tuzsuz ayran…
Birleşik Sıfatlar
Birden fazla sözcüğün birleşmesiyle meydana gelmiş sıfatlardır: açgözlü kadın, canayakın adam…
Sıfatlarda Derece
Sıfatları üstünlük belirterek güçlendiren ya da azlık belirterek küçülten yapılardır.
Sıfatlarda Üstünlük Derecesi
Sıfatların pekiştirme yoluyla ya da “ daha, en, çok, pek” gibi miktar zarflarıyla derecelendirilmesidir. Bunlara pekiştirme sıfatları da denir. Pekiştirme sıfatları sıfatın ilk hecesinin sonuna “p,r,s,m” seslerinden birinin getirilip ardından sıfatın söylenmesiyle yapılır: sapsarı diş, bembeyaz örtü… daha başarılı öğrenci, çok çirkin davranış, en iyi kompozisyon…
Aynen tekrar edilen iki sözcüğün arasına “-mı, -mi, -mu, -mü” eki getirilerek de üstünlük ifade edilebilir: çalışkan mı çalışkan kız, güzel mi güzel yemek…
Sıfatlarda Azlık Derecesi
Varlıkların niteliklerini azaltan, küçülten sıfatlardır. “-imsi, -imtrak, -ca, -cık, -rak, -cek” gibi eklerle yapılır: sarımsı etek, yeşilimtrak su, güzelce kız, ufacık bebek, büyücek daire…
