Bu Yazıda Neler Var?
Yapısında tek bir kip eki bulunan fiil çekim ekleridir. Türkçede beşi haber; dördü dilek kipi olmak üzere dokuz kip vardır:
Haber (Bildirme) Kipleri
Beş tanedir. Eylemin yapıldığı, yapılacağı ve hareketin şeklini haber veren kiplerdir.
a) Şimdiki Zaman (i)-yor: Başlamış ve devam eden veya hemen başlayacak olan hareketleri ifade eder.
– gör-ü-yor-um
– gör-ü-yor-sun
-gör-ü-yor
-gör-ü-yor-uz
-gör-ü-yor-sunuz
-gör-üyor-lar
b) Geniş Zaman (-r / -ar, -er):
– yap-ar-ım
-yap-ar-sın
-yap-ar
-yap-ar-ız
-yap-ar-sınız
-yap-ar-lar
c) Görülmeyen Geçmiş Zaman (-di, -di, -du, -dü / -tı, -ti, -tu, -tü):
gel-di-m
-gel-di-n
-gel-di
-gel-di-k
-gel-di-niz
-gel-di-ler
d) Duyulan Geçmiş Zaman (-mış, -miş, -muş, -müş):
-oku-muş-um
-oku-muş-sun
-oku-muş
-oku-muş-uz
-oku-muş-sunuz
-oku-muş-lar
e) Gelecek Zaman (-acak, -ecek):
-koş-acağ-ım
-koş-acak-sın
-koş-acak
-koş-acağ-ız
-koş-acak-sınız
-koş-acak-lar
Dilek (Tasarlama) Kipleri
Bir istek veya tasarıyı bildiren kiplerdir. Dört çeşittir:
a) Şart Kipi (-sa, -se):
-yaz-sa-m
-yaz-sa-n
-yaz-sa
-yaz-sa-k
-yaz-sa-nız
-yaz-sa-lar
b) İstek Kipi (-a, -e):
-bak-ayım
-bak-asın
-bak-a
-bak-alım
-bak-a-sınız
-bak-a-lar
c) Gereklilik Kipi (-malı, -meli):
-bildir-meli-y-im
-bildir-meli-sin
-bildir-meli
-bildir-meli-y-iz
-bildir-meli-siniz
-bildir-meli-ler
d) Emir Kipi:
-çalış-ayım
-çalış (eksizdir)
-çalış-sın
-çalış-alım
-çalış-ın
-çalış-sınlar
Birleşik Çekimler: Yapısında birden çok şekil ve zaman eki bulunan fiil
çekimleridir. Birleşik yapılar hikâye, rivayet ve şart olmak üzere üç
biçimdedir.
Hikâye—>Çekimli fiil + i – di: gül-ü-yor-i-dim>gülüyordum
Rivayet—>Çekimli fiil + i – miş: gül-üyor-i-miş-im>gülüyormuşum
Şart—>Çekimli fiil + i – se : gül-ü-yor-i-se-m>gülüyorsam
Birleşik Zamanların Hikâye Çekimleri: Bu çekim, konuşanın geçmiş zamanda gördüğü, yaşadığı hareketleri hikâye etmek için kullanılan yapıdır. Emir dışında diğer sekiz kipin hikâye çekimi vardır:
– gel-i-yor-du-m (şimdiki zamanın hikâyesi)
– koş-ar-dı-n (geniş zamanın hikâyesi)
-oku-du-y-du (görülen geçmiş zamanın hikâyesi)
-yaz-acak-tı-nız (gelecek zamanın hikâyesi)
-bak-sa-y-dı-nız (dilek şart kipinin hikâyesi)
-bildir-e-y-di-niz (istek kipinin hikâyesi)
-çalış-malı-y-dı (gereklilik kipinin hikâyesi)
Birleşik Zamanların Rivayet Çekimleri: Bu çekim, duyma veya sonradan farkına varma yolu ile elde edilen bilgiyi aktarmayı ifade eder. Görülen geçmiş zaman ve emir kipi hariç diğer yedi kipin rivayet çekimi vardır:
-gel-i-yor-muş-um (şimdiki zamanın rivayeti)
-koş-ar-mış-sın (geniş zamanın rivayeti)
-yaz-acak-mış (gelecek zamanın rivayeti)
-bak-sa-y-mış-ız (şart kipinin rivayeti)
-gül-e-y-miş-siniz (istek kipinin rivayeti)
-çalış-malı-y-mış-sınız (gereklilik kipinin rivayeti)
Birleşik Zamanın Şart Çekimleri: Asıl fiil kipinin karşıladığı hareketi
şarta bağlar. Dilek şart, istek ve emir kipi hariç diğer altı kipin şart çekimleri vardır:
-gel-i-yor-sa-n (şimdiki zamanın şartı)
-koş-ar-sa-n (geniş zamanın şartı)
-oku-du-y-sa (görülen geçmiş zamanın şartı)
-gör-müş-se-k (öğrenilen geçmiş zamanın şartı)
-yaz-acak-sa-nız (gelecek zamanın şartı)
-çalış-malı-lar-sa (gereklilik kipinin şartı)
Katmerli Birleşik Çekimler: İkiden çok kip eki taşıyan çekimlerdir. Pek kullanılmazlar. Hikâye ve rivayetin şartı olarak adlandırılırlar:
hikâyenin şartı—> fiil kök veya gövdesi + asıl kip eki + i -di + i -se
-gel-ecek-ti-y-se-m, gel-i-yor-du-y-sa-m …
rivayetin şartı—> fiil kök veya gövdesi + asıl kip eki + i -miş +i –se
-gel-i-yor-muş-sa-m, gel-meli-y-miş-se-m …
Bildirme Eki (-dır, -dir … / -tır, -tir …): İsimlere gelerek onlara kuvvetlendirme ve ihtimal anlamları katar.
-öğretmen-dir, güvenilir-dir (isimlere gelerek onları fiilleştirmiştir.)
-biliyorum-dur, üzgünsünüz-dür (fiillere gelerek onlara kuvvetlendirme ve ihtimal anlamı katmıştır.)
