İstendik davranışların artmasını ve devam etmesini, istenmeyen davranışların ise azalmasını ya da ortadan kalkmasını sağlayan pekiştirme, ödül ve cezadan bahsedelim.
Pekiştirme: Davranışın sonuçlarının, davranışın içeride olma olasılığının arttırdığı şeklindeki düzenli bir ilişkiyi betimleyecektir.
Örnek: Çocuğun yaptığı hoş bir davranışı örn: (yatağını düzelttiği zaman)ona teşekkür edersiniz, onun bu davranışı ileride yapma ihtimali sıklığı artacaktır. Ancak temel bir nokta var ki, istenen davranışın hemen arkasından pekiştireç verildiğini anlamaz ve kullanılan pekiştireç etkili olmaz.
Olumlu Pekiştirme: Davranışı izleyen sonuç (uyanan) ileride bu davranışın sık oluşmasına yol açmasıdır.
Olumsuz Pekiştireç: İstenmeyen durumun ortaya çıkmasını engelleyen davranışın sıklığında artış olmasına denir.
Örnek: Annesi ile markete giden bir çocuğun çikolata almak için ağlamaya başlamasıyla, annesi onu susturmak için çikolata alacaktır.
Ancak bundan sonra çocuk, istediklerini elde etmek için hep ağlayacaktır. Yani ağlama davranışı artacaktır.
Örneğe göre olumsuz ve olumlu pekiştireçleri karşılaştırdığımızda olumlu pekiştireçte istenen bir davranışın hoş bir davranışla (uyaranla) artmasını sağlıyoruz. Olumsuz pekiştireçte ise istenmeyen bir davranışın artmasına neden oluyoruz.
Öğrenmeye hazırlık becerileri içinde de çocuğa pekiştireçler kullanmalı, önce bunun nasıl kullanacağını öğretmeli ve daha etkili hale getirip kullanmalıyız.
Örnek: Çocukla top oynuyoruz. Topu ona atarak model oluyoruz. Sıra alması için ya da bize topu atması için tekrar bir ödül vaad edip istenileni yaptığında (ödül) pekiştireci kullanabiliriz. Bir süre sonra pekiştireç olmadan da top oynadığı gözlenecektir.
Olumlu Pekiştireç Türleri
Sosyal Pekiştireç: Kişi yaptığı davranıştan sonra hoş güzel şeyler söyleme, övme, dokunma, ilgilenme, gülümseme, elini sıkma (tebrik) bazen kucaklama, elini okşama, güzel yüz ifadelerini vb. hepsi sosyal pekiştireçlerini oluşturmaktadır.
Yiyecek Pekiştireç: Çocuklar eğlenceli bir etkinlikten çok hoşlanır. Top oynama, ip atlama, legolarla oynama, araba sürme vb. pek çok etkinlik pekiştireçleri vardır.
Yiyecek Pekiştireci: Çocuğun sevdiği yiyecekler birer birer yiyecek pekiştirecidir. Küçük küçük parçalarla verilmeli, yapmasını istediğimiz şeyden sonra hemen kullanmalı.
Önemli olan nokta bir müddet (davranışı kazanılıncaya kadar) sosyal ve etkili pekiştireçlerle birlikte kullanabilme, davranışı kazandıktan sonra davranışın sürmesi için yiyecek ödülü azaltıp ya da bırakıp sadece sosyal ve etkinlik pekiştireçleriyle pekiştirmelidir.
Örnek: Çocuğa bekleme davranışı kazandırmak istiyoruz. Bekleme davranışı çocuğumuzda olmayan bir davranışı (yani yeni kazanılacak)
Her bekle dedikten ve bir müddet çocuğunuz bekledikten sonra bir bonibonu 4 parçaya ve bir parçasını “aferin” dedikten sonra çocuğun ağzına atın. Eğer çocuğunuz istediğiniz sürede bekleme davranışını kazandıysa ve bu bekleme davranışını sürdürmesini istiyorsanız daha sonraki zamanlarda bonibonu kullanmayıp ya da her zaman değilde bazen verip ama devamlı sosyal pekiştireci kullanmamız gerekecektir.
Bu bir sosyal, yiyecek ve etkinlik pekiştirecinde dikkat etmeniz gereken noktalar vardır. Bunlar;
Pekiştireçleri istediğiniz davranıştan sonra vermeniz yani “bak” dediğinizde baktı ama davranışından hemen sonra pekiştireci vermeniz gerekmektedir. Neden bu ödülü kazandığını betimleyerek söylemeniz gerekmektedir.
Bana baktığın için…..kazandın gibi.
