Edebiyat dünyasında Romanya’nın Maksim Gorki’si olarak bilinen Panait Istrati, 10 Ağustos 1884 tarihinde Romanya’nın bir liman kenti olan İbrail’de doğmuştur. Sokaktan gelme bir yazar olan Istrati’nin, gençliği İstanbul da dahil olmak üzere çeşitli Osmanlı kentlerinde geçti. Balkan ülkeleri yanında Mısır, Lübnan ve Suriye’yi gezdi. Babası Yunan olan, annesi Rumen köylü bir kadın olan yazar, eline geçen Fransızca bir sözlük yardımıyla bu dili öğrendi ve Fransızca yazmaya başladı.
1921 yılında, Fransa’nın Nice kentine giderken, intihar girişiminde bulundu fakat hastaneye kaldırılarak kurtarıldı. Hastane yetkilileri, üzerinde ünlü Fransız yazar Romain Rolland’a yazılmış bir mektup bulmuş ve ona göndermiştir.
Rolland:
1921 yılının Aralık ayı başlarıydı. Nice Hastanesinden bir mektup geldi. Gırtlağını kesen bir zavallının üzerinde bulmuşlar. Kurtulma umudu çok azdı. Mektubu okur okumaz, bir dahinin çırpınışlarıyla karşı karşıya olduğumu anladım. Çayırlar üzerinde esen kavurucu bir alevi andırıyordu. Mektup Balkanlar’ın yeni Gorki’sine ait bir iç dökmeydi. İntihara kalkışan kişi kurtulmuştu. Onu tanımak istedim ve mektuplaşmaya başladık. O artık benim dostumdur. Adı İstrati idi.
Panait Istrati’nin İlk romanı olan Kira Kiralina, 1923 yılında basılmıştır. Eser, Romain Rolland’ın yazdığı önsözüyle birlikte basılmıştır. İstrati, eserlerini anadili olan Rumence yerine Fransızca olarak yazmıştır. Bir çoğu Türkçeye de çevrilmiş ve büyük ilgi görmüştür.
İstrati, 1929 yılında dönemin devrimci hareketlerinin etkisinde kalmış ve Komünist Partinin daveti üzerine Sovyetler Birliği’ne gitmiştir. Ancak bu gezi sonrasında politik mücadelenin dünyada bir şeyleri değiştirmek için yeterli olmadığı düşünmeye başlamıştır.
Panait Istrati’nin edebi kişiliği ve eserleri
İstrati’nin ilk gençlik yıllarındaki politik kişiliğin yerini umutsuzluğa bırakması, politikayla arasına mesafe koymasının etkisi birçok romanında da kendini gösterir. Siyasal mücadele ve bilinçten daha çok, insani değerler ve insana dair hikayesi olana yoğunlaşmıştır. Romanlarında yolculukları anlatmış ancak gezdiği ülkeleri değil de tanıdığı insanları daha çok anlatmıştır. Panait Istrati’nin edebi kişiliği, gerçek insan sevgisinin romana nesnel bir biçimde yansıması şeklinde ifade edilebilir. Akıcı, gerçekçi ve abartısız bir anlatımın olanaklarıyla karşılıksız ve koşulsuz sevgilerin hikâyeleri vardır.
Panait Istrati’nin baş yapıtı olarak gösterilen Arkadaş’da, Adrian Zografi ile Mihail’in arkadaşlığı anlatılmaktadır. Bu arkadaşlık, ideal bir sevgi görüşünü simgelemek için kullanılmıştır. Istrati, neredeyse bütün yapıtlarında arkadaşlık temasını kullanmıştır.
Panait Istrati’nin Türkçe’ye çevrilmiş eserleri:
Akdeniz
Angel Dayı
Arkadaş
Baragan’ın Dikenleri
Hayduklar
Hayaller ve Yollar
Hayat Yollarında
İş Bulma Kurumu
Kira Kiralina
Keşiş Sofronie
Kodin
Kuzey Işığı
Minka Abla
Mitra
Nerantzula
Perlmutter Ailesi
Sokak Kızı Nerrantsula
Sünger Avcısı
Tel Ören İzak
Uşak
Panait Istrati için söylenecek çok şey var. Gorki benzetmesi çok doğru. Keza her ikisi de bir nevi yazarlığı hayattan öğrenmişler.