Osmanlı Devleti’nde Mahkemeler

Mahkeme, Arapça’dan dilimize geçen ve taraflar arasındaki her türlü hukuki anlaşmazlıkların çözümlenmesi için devlet tarafından kurulan yerlerdir. Mahkemeler, ülkelerin hukuk sistemlerine ve yasalarına göre davranırlar. Suç karşılığında adaletli bir ceza sistemi oluşturmak için iddia makamı (savcı), savunma makamı (avukat) ve yargıdan (hakim) oluşan bir mahkeme heyeti vardır. Mahkemeler ülkelere, hukuk sistemlerine göre değişiklik gösterir. Gelişen siyasal ve toplumsal durumlara göre farklı mahkemeler oluşturulabilir. Çoğunlukla devlet tarafından kurulan mahkemelerin tarafsızlığı evrensel ilke olarak kabul eidlir.  Bizim ülkemizde de mahkemeler ve yapıları Cumhuriyetn öncesinde ve sonrasında değişiklikler göstermiştir. Osmanlı Devleti’nde Mahkemeler, Tanzimat öncesi dönem mahkemeler, Tanzimat Sonrası dönem mahkemeler olmak üzere iki başlık altında incelenmektedir.

Tanzimat Öncesi

Şer-i Mahkemeler

Müslümanlar arasındaki bütün davalara, gayrimüslimlerin sadece kamu hukuku alanındaki anlaşmazlıklarına, Osmanlı vatandaşları ile yabancı devletlerin vatandaşları arasındaki davalara bakan mahkemeler idi.

Cemaat Mahkemeleri

Gayrimüslimlerin davalarına cemaat mahkemelerinde kendi dinlerinin hukuk kurallarına göre bakılırdı. Bu mahkemelerin yönetimi o dinin cemaat teşkilatı tarafından yürütülürdü.

Konsolosluk Mahkemeleri

Kapitülasyonlardan faydalanan yabancı ülkelerin, kendi vatandaşları arasında çıkan anlaşmazlıkları çözüme kavuşturmak görevlendirilen mahkemelerdi. Konsolosluk Mahkemeleri, Kanuni sultan Süleyman’ın Fransa’ya verdiği ticari ayrıcalıklarla (imtiyazlar) birlikte kurulmuştu.

Tanzimat Sonrası

Şeri Mahkemeler

Şeri Mahkemeler, Müslümanların evlenme, boşanma ve miras hukuku ile ilgili davalara bakacak şekilde yetkileri daraltılmıştır.

Cemaat Mahkemeleri

Tanzimat Fermanı öncesindeki hak ve yetkilerini devam ettirmiştir. Cemaat Mahkemeleri herhangi bir değişikliğe uğramamıştır.

Konsolosluk Mahkemeleri

Konsolosluk Mahkemeleri de aynı şekilde Tanzimat Fermanı öncesindeki yetki ve haklarını koruyarak, herhangi bir değişikliğe tabi tutulmamıştır.

Nizamiye Mahkemeleri

Müslümanların ve gayrimüslimlerin davalarına bakmak için 1869 yılında kurulmuştur. Nizamiye Mahkemelerinin başkanı kadı olup üyeleri hem Müslüman hem de gayrimüslimlerden meydana gelmiştir. Bu mahkemeler, hukuk ve cinayet davalarıyla ticaret mahkemelerinin  yetkileri dışında kalan davalara bakmaktaydı.

Ticaret Mahkemeleri

Ticaret mahkemeleri, Osmanlı devleti vatandaşları ile yabancı ülkelerin vatandaşları arasında yaşanan ticari anlaşmazlıkları çözmekle görevli olan mahkemelerdi. 1847 yılında yabancı ülkelerin de dahil olmasıyla Karma Ticaret Mahkemesi adını almıştır.

Kaynak: Osmanlı Devleti’nde Mahkemeler