Ömer Hayyam Kimdir? Kısaca Hayatı ve Eserleri

Ömer Hayyam, İslam aydınlanmasında ve edebiyat dünyasında büyük rolü olan bir bilim
insanıdır. Türkiye’de daha çok şair kişiliğiyle ve rubaileriyle bilinir. Ancak Ömer Hayyam sadece büyük bir şair değil aynı zamanda bilime çok büyük katkıları sunan büyük bir bilgindir. Onu insanlık için unutulmaz ve değerli yapan şey şiir, felsefe, matematik, fizik ve astronomi alanlarının hepsiyle ilgilenmiş ve hepsinde de büyük başarılara imza atmış olmasıdır. Yaşadığı dönemden beri İbn-i Sina’dan sonra Doğu’nun yetiştirdiği en büyük bilgin olarak kabul edilmiştir. Hayyam için “zamanın bütün bilgilerini bildiği” söylenmiştir. O herkesten farklı olarak yaptığı çalışmaların çoğunu kaleme almamış ancak ismini sıkça duyduğumuz teoremlerin isimsiz kahramanı olmuştur.

Ömer Hayyam Kimdir?

Asıl adı Giyaseddin Ebu’l Feth Bin İbrahim El Hayyam’ dır. 18 Mayıs 1048’de İran’ın Nişabur
kentinde doğan Ömer Hayyam bir çadırcının oğluydu. Çadırcı anlamına gelen soyadını
babasının mesleğinden almıştır.

Ömer Hayyam ve Matematik

En büyük eseri Risaletün fi Berahin İl Cebr ve Mukabele yani Cebir Risalesi’dir.
On bölümden meydana gelmiştir. Bu kitabında kübik denklemleri incelemiş ve bu denklemleri
sınıflandırmıştır. Bu matematik tarihinde bir ilktir.

“Binom açılımı” olarak bilinen formülün katsayılarının kolayca elde edilmesine yarayan Pascal Üçgeni’ni Pascal’dan önce keşfedenler arasında Ömer Hayyam da vardır. Hayyam’dan 400 yıl kadar sonra aynı üçgeni Pascal ifade etmiştir. Bu üçgeni “Hayyam Üçgeni”
adıyla ananlar da vardır.

Hayyam, Öklid (Euclid) aksiyomları üzerinde de çalışmalar yapmıştır. Paralellik Aksiyomunu
başka bir önerme kümesiyle değiştirerek Öklid dışı geometrinin (Non‐Euclidean Geometry)
temellerini atmıştır. Günümüzde kullanılan “dar, geniş ve dik açı hipotezleri” Ömer
Hayyam’ın eseri olarak kabul edilmektedir.

Cebir ve geometri ile birlikte astronomi alanında da çalışmalar yapan Hayyam, Sultan
Melikşah’ın Fars takvimini düzenlemsi isteğini kabul etmiş ve çalışmaları sonucunda
“Ömer Hayyam Takvimi”, “Melikşah Takvimi” veya “Celali Takvimi” olarak isimlendirilen güneş yılına dayalı bir takvim meydana getirmiştir. Bu takvimin hata payı her 5000 yıl için bir gün kadardır. Günümüzda kullanılan Gregoryen takviminin 3330 yılda bir gün hata verdiğini dikkate alırsak, Ömer Hayyam’ın büyük başarısını daha iyi anlamış oluruz.

Hayyam’ın Eserleri

Bilinen 18 eseri vardır. Ancak başta matematik ve astronomi olmak üzere çeşitli bilim dallarına sayısız katkılar sunan düşünceleri vardır. Rubailerinde var oluş, insan ve yaşama dair çok derin poetik ve felsefi yaklaşımları vardır.

Ziyc-i Melikşahi.
Kitabün fi’l Burhan ül Sıhhat-ı Turuk ül Hind.
Risaletün fi Berahin İl Cebr ve Mukabele.
Müşkilat’ül Hisab.
İlm-i Külliyat (Genel prensiplere dair)
Nevruzname (Takvim ve yılbaşı tespitine dair)
Risaletün fil İhtiyal li Marifet.
Risaletün fi Şerhi ma Eşkele min Musaderat (Öklid’in bir probleminin çözülmesi metoduna dair, Hollanda Leiden kütüphanesinde bir nüshası vardır. F. Woepcke fransızcaya çevirmiştir.)
Risaletün fi Vücud
Muhtasarun fi’t Tabiiyat
Risaletün fi’l Kevn vet Teklif
Levazim’ül Emkine
Fil Cevab Selaseti Mesâil ve fi Keşfil Hicab (Üç meseleye cevap ve alemde zıtlığın zorunlu olduğuna dair)
Mizan’ül Hikem
Abdurrahman’el Neseviye Cevab
Nizamülmülk (Arkadaşı olan vezirin biyografisi)
Eş’arı bil Arabiyye (Arabça rûbaileri)
Fil Mutayat (İlim prensipleri)