Bu Yazıda Neler Var?
Madde, atomlardan ve moleküllerden meydana gelmiştir. Biçimsiz, yani düzenli biçimi bulunmayan bir maddede, bu parçacıklar rasgele ve başka başka yönlere dönük olarak birleşir; cam böyledir. Ama katıların çoğu kristalli bir yapıya sahiptir; yani, atomları ve molekülleri kusursuz bir düzenle, bütünü bir kristal meydana getirecek sütunlar ve sıralar halinde dizilmiştir.
Kristallerin Oluşumu
Kuvars Kristali
Toprağın içinde, suların veya yanardağ buharlarının sürüklediği moleküllerin yolu bazen bir yerde kesilir. Orada, elverişli basınç ve ısı koşullarında, yön bulur ve yan yana dizilir, çoğunlukla sarmal biçimler alır; böylece kristal pek yavaş oluşur. Dağlarda bulunan o güzel kuvars kristalleri işte böyle meydana gelmiştir; bunların her biri, iki ucu altıgen tabanlı piramitlerle son bulan altı yüzlü bir prizmadır.
Tuzdan Elmasa Kadar Kristaller Her Yerde
Mutfak tuzunda, sodyum ve klor atomlarının dizilişi, küp biçiminde kristaller oluşturur. Karbon atomları ise daha karmaşıktır. Bunlara, şekilsiz bir madde olan kömürde ve altıgen ilmikli bir ağ görünüşüne sahip tabakalar halinde dizildikleri grafitte rastlanır (her tabaka ötekinin üzerinden kaydığı için grafit, iyi bir kaypaklaştırıcıdır). Her karbon atomu ayrı ayrı tabakalarda bulunan dört başka atomla birleştiği zaman, bu bütün fevkalâde sertleşir. Böylece öbür doğal cisimlerin en sertini yani elmas adı verilen olağanüstü kristali meydana getirir. Demek ki, değerli taşların en değerlisi, kömürü meydana getiren atomlardan oluşmuştur.
Kristallerin Üretimi
Bitkilerin birçoğunda da, suda erimeyen, kristaller niteliğinde madensel maddeler bulunur. Pek çok bilimsel ve teknolojik uygulamada ya da süslemecilikte kullanılmak üzere çeşitli kristaller üretmek gerekir. Kristal oluşturmada yararlanılan başlıca yöntemler şunlardır:
Erimiş Maddeden Kristal Oluşturma
Bu teknikte erimiş durumdaki bir madde, sivri uçlu bir potaya dökülür. Pota, sivri uçtan başlanarak yavaş yavaş soğutulur. İşlem, kristal oluşumuna yol açan bir çekirdeğin meydana gelmesini sağlar (Bridgman yöntemi). Bir başka teknikte, erimiş maddeye daldırılan çekirdek yavaş yavaş çıkarılır (Czochralski yöntemi).
Buhar Evreye Taşıma Yöntemi
Buy öntemde, süblimleşme ve yoğuşma ya da buharlar arasında oluşturulan kimyasal tepkimelerden yararlanılır.
Çözeltiden Kristal Oluşturma
Doymuş bir çözeltinin sıcaklığı yavaş yavaş düşürülerek sağlanır. Yüksek basınç ve yüksek sıcakık altındaki bir sulu çözelti söz konusu olduğunda hidrotermal büyüme’den, erime sıcaklığı yüksek bir bileşik içindeki bir çözelti söz konusu olduğunda da akışkanlaştırıcı içinde büyüme ‘den söz edilir.
Elektrolizle Kristalleştirme
Elektrolizle kaplama sırasında gerçekleştirilir. Günümüzde üretilen kristallerin bileşiminde önemli miktarda kurşun oksit bulunur. Kurşun oksidin eritici özellikleri öteden beri biliniyordu; ama kurşunlu kristalin sanayisel üretimi, 17. yüzyılda İngiltere’de kapalı potalarda eritme yoluyla ilk kez Ravenscroft tarafından gerçekleştirildi. İngiltere’de imal edilen kurşunlu kristal, 1780’li yıllardan başlayarak, Fransız cam fabrikalarındaki üretimi hızla gelişinceye dek bu ülkeye bol miktarda ihraç edildi. O dönemden sonra kristal üretimi iyice yaygınlaştı, pek çok kristal fabrikası dünya çapında ün kazandı. Bunların en ünlüleri Türkiye’de Paşabahçe (1935), Fransa’da Baccrat (1819) Daum (1935), Lalique (1909), Saint – Louis (1799), Almanya’da Pull und Putzler, Rosenthal, İngiltere’de Stevens and Williams, Stuart, Avustralya’da Lobmeyr vb.
