Kızılırmak ve Yeşilırmak Nerededir? Kızılırmak ve Yeşilırmak Hakkında Her Şey

Kızılırmak ve Yeşilırmak Nerededir? Kızılırmak ve Yeşilırmak Hakkında Her Şey

ANADOLU topraklarından doğup, Karadeniz’e ulaşan iki büyük akarsu. İkisi de Kuzey Anadolu Dağları’nın gerisinden doğarak, bir süre iç kesimlerde “boyuna vadiler”de aktıktan sonra adı geçen dağları “enine vadiler”le yarıp denize ulaşırlar.

Kızılırmak

Türkiye sınırları içinde doğup, Türkiye içinde denize dökülen akarsuların en uzunudur (1.355 km). İç Anadolu’nun doğu kesiminde 3.025 m yüksekliğindeki Kızıldağ’ın güney yamaçlarından inen derelerin birleşmesi ile oluşur, önce batıya doğru akar. Sedille Boğazı ve Zara Boğazı gibi boğazlardan geçer. Zara Boğazı içinde kendisine sağ taraftan gelen Oyuklu Deresi, bu boğazdan çıktıktan sonra da sol taraftan gelen Acısu katılır. Kızılırmak Zara ile Hafik arasında tamamen alçıtaşı (jips) arazisi içinden geçer. Bu özelliği nedeniyle suları tuzlu olduğundan, bu ırmağa llkçağ’da “tuzlu” anlamına gelen “Halys” adı verilmişti. Zara’da 1.500 m civarında olan yükseltisi, Hafik’te 1.400 m’nin akma iner. Hafik’i geçtikten sonra güneybatıya yönelerek, İç Anadolu içinde gerçekleştirdiği büyük büklümünü çizmeye başlamış olur. Sivas Boğazı’ndan geçtikten sonra Sivas kentinin güneyinden geçer. Bu sırada sağ taraftan Tavra Suyu’nu, sol taraftan da Karasu ve Ulaş (Tecer) Suyu’nu alır. Sivas civarında Eğriköprü ve Kesik köprü gibi tarihi köprülerin akından geçer. Kızılırmak, Bünyan yakınlarında alçıtaşı (jips) arazisini terk ederek volkanik arazi içinde akar. Kayseri kentinin 30 km kadar yakınından ve bu arada Çokgöz ve Tekgöz köprüleri gibi tarihi köprülerin altından geçtikten sonra Avanos’ta büklümünün en güney noktasına erişir. Bu noktadan itibaren kuzeybatıya yönelir. Kırşehir’in güneyinden geçerek kuzeye doğru akmaya başlar. Kırıkkale’nin batısından, Kalecik’in doğusundan geçtikten sonra kuzeydoğuya yönelerek büyük büklümünü tamamlamış olur. Kuzey Anadolu Dağları’nı yarma boğazlarla yarmaya başlamadan önce, sağ taraftan en büyük kolu olan Delice Suyu’nu alır. Kuzey Anadolu Dağları’nı, bazı kesimlerinde kırık (fay) çizgilerine uymuş keskin dirsekler çizerek ve bunları birleştiren dar boğazlarla yararak geçer. Bu dağları geçerken de önemli kolları olan Devrez Çayı ve Gökırmak sol taraftan kendisine kavuşur. Aşağı kısmında Bafra Ovası adı verilen geniş bir delta ovası oluşturarak Karadeniz’e ulaşır. Kızılırmak’ın suları Mart ayında kabarır; Nisan’da sulan en yüksek düzeyine erişir ve Mayıs sonunda sulan hızla azalmaya başlar. Yatağında en az su Temmuz ayında bulunur. Sularım düzene sokmak için üzerinde yapılan barajların en önemlileri, orta çığırındaki Hirfanlı ve Kesikköprü barajları ile aşağı çığırındaki Altınkaya Barajı’dır. Bunlardan en eskisi olan Hirfanlı Barajının inşaasına 1953 yılında başlanmış, 1959 yılında da tamamlanmıştır. Barajın arkasında oluşan yapay göl 263 km genişliğindedir.
Kızılırmak’m kollan üzerinde kurul muş olan en önemli barajlar ise Sarımsaklı Suyu üzerindeki Sarımsaklı Barajı ile Delicesu Havzası’ndaki Gelingüllü Barajı’dır.

Yeşilırmak

llkçağ’daki ad “İris” olan Yeşilırmak, kaynağını Suşehri’nin güneyindeki Köse dağ’ın batı yamaçlarından alır, önceleri batıya doğru akar. Bu başlangıç kesiminde ırmağa, Tozanlı Çayı ya da Tokat Suyu adı verilir. Tokat ve Turhal’dan geçtikten sonra sol taraftan Çekerek Suyu’nu alır. Amasya kentinin içinde dik kenarlı dar bir boğazın içinden geçer. Kent içinde Yeşilırmak’ın çığırı düzenlenmiş olup, kentin iki yakası köprülerle birbirine bağlanmıştır. Bu köprüler batıdan doğuya doğru Meydan Köprüsü (buna İstasyon Köprüsü de denir), Maydanoz Köprüsü, Alçak Köprü, Hükümet Köprüsü (Helkis, Selkis) ile Kunç Köprüsü’- dür. Kentin hemen yakınında Suluova’dan gelen Tersakan Çayı kendisine katılır. Taşova’ya çıktıktan sonra da sağ taraftan gelen ve kendisine katılan akarsuların en uzunu olan Kelkit Çayt’nı alır. Bundan sonra Canik Dağlar’ın. dar boğazlarla yararak kıyıya ulaşır. Burada oluşturduğu ve Çarşamba Ovası adı verilen delta ovasının kuzeybatı ucunda, Cıva Burnu’nda Karadeniz’e dökülür. Rejimi düzensiz bir sel özelliği gösterir. Sık sık meydana getirdiği taşkınlar Turhal, Amasya ve Çarşamba çevrelerine oldukça zararlı olur, örneğin 1952 yılında meydana gelen bir taşkında Amasya ve çevresi büyük zarar görmüştür. Yeşilırmak yağmur ve eriyen kar sulan ile beslendiğinden ilkbaharda sulan kabarır. Yaz sonunda ise en az miktarda su geçirir. Yatağında en fazla su Mayıs ayında, en az su ise Ekim ayında bulunur.

Yeşilırmak’ın sularını düzene sokmak için üzerinde yapılan barajların en önemlileri, yukarı çığırındaki Almus Barajı ile aşağı çığırındaki Haşan Uğurlu ve Suat Uğurlu barajlarıdır. Bu barajlardan 1966 yılında tamamlanan Almus Barajı’nın gerisinde 31 km genişliğinde bir yapay göl oluşmuştur. Haşan Uğurlu Barajı gerisindeki gölün yüzeyi 23 km, Suat Uğurlu Barajı gerisinde oluşan yapay gölün alanı ise 9.7 km2’dir. Bu iki barajın temeli atılırken isimleri, yakınlarındaki yerleşme yerlerinden dolayı, Ayvacık ve Balahor Barajı olarak düşünülmüştü. Fakat inşaat sırasındaki bir kaza sonucunda mühendis Uğurlu Ailesi’nin (Haşan Bey ve Suat Hanım) vefat etmesi üzerine Ayvacık Barajı’na Haşan Uğurlu, Balahor Barajı’na da Suat Uğurlu Barajı adı verilmiştir. Kolları üzerinde kurulmuş olan en önemli barajlar ise Kelkit üzerindeki Kılıçkaya Barajı ile Tersakan Çayı üzerindeki Yedikır Barajı’dır. Yedikır Barajı yapıldıktan sonra bu çevrede yeni bir “kuş cenneti” oluşmuştur.