Kıyılar Nasıl Oluşur? Kıyılar Hakkında Her Şey

Kıyılar Nasıl Oluşur? Kıyılar Hakkında Her Şey

İKLİMBİLİM, morfoloji, hidroloji ve çevrebilim açısından özgün bir alan oluşturan kıyılar, yukardan aşağıya doğru şu katlara ayrılır:

Art Kıyı: En yüksek kıyı çizgisinden karaya doğru genişliği değişen bir şerittir.

Orta Kıyı: En yüksek kıyı çizgisi ile ortalama kıyı çizgisi düzeyi ya da 0 kotu arasındadır.
Alt Kıyı: Ortalama kıyı çizgisi düzeyi ile en alçak kıyı çizgisi arasındadır.

Bu Uç alanın ayırıcı özellikleri, denize yakınlığın az ya da çok değiştirdiği karasal süreçlerin ve suların akışının geliştirdiği özgül süreçlerin birleşmesinden kaynaklanır. Suların akışına bağlı süreçlerin temeli şu olaylara dayanır; haliçlerde deniz sularıyla ırmak sularının karşılaşması (delta, haliç, tuzlu karma oluşumu); soluğanların neden olduğu hareketler (kıyı boyu akıntısı, düşey akıntı) ve gelgit gibi dalgalanmalı başka hareketler. Suların niteliğindeki ve hareketindeki dönemsel ya da mevsimlik değişikliklerden ötürü kıyılar, bitki, hayvan ve insan yaşamının gelişmesine ve çeşitlenmesine elverişli ekoloji alanlarıdır. Var olan fiziksel ve ekolojik etkenler, jeolojik gereçlere göre değişen görünümler ortaya çıkmasına yol açar. Kayalık kıyılarda deniz, genellikle önlerinde aşınma ya da birikinti platformları bulunan yalıyarlar oyar. Yüzey şekillerinde ortaya çıkan ayrıntılar, denizin yıpratıcı gücüyle oluşur. Rüzgarlara açık kesimlerde kumsallar (ya da çakıl gibi daha iri gereçlerle kaplı çakıllı kıyılar) gelişir. Buralarda orta kıyı setleri, kıyı setleri (yer yer kıyı okları halinde uzanırlar) ve artkıyı kuşağında gelişen kumullar bulunur. Irmak ağızları ve deniz kulakları gibi kuytu kesimlerinde, deniz bataklıklarının sikkeye chorre adı verilen çamurları oluşur. Kıyı, şamandıranın ya da birikmenin etkisiyle, az ya da çok hızlı biçimde, egemen soluğanların yönüne dikey yalın ve düz (kıyı düzenlenmesi) bir çizgi halini alır. Günümüzdeki kıyı biçimleri, deniz düzeyinin son yükselmesinin yol açtığı deniz basmasının sonucudur. Aynı zamanda kıyılar, deniz (yükselmiş kumsallar) ya da kara (ırmak ya da buzul aşındırması) kökenli yüzey şekillerinin varlığının da doğruladığı gibi, daha uzun süreli bir evrimin izlerini taşımaktadır. Kıyılar, yalın bir sınıflandırmayla iki öbekte toplanabilir. Yapısal kıyılarda yalıyarların ve kayalık platformların konumu ve biçimi, dalgaların aşındırarak kestiği jeolojik katmanların yatay (masamsı) bir yöne eğilimi (monoklinal kıyı), kırıklı (faylı kıyı) ya da kıvrımlı (Dalmaçya tipi kıyı) olup olmamasına göre değişir. Volkanik yapılarda, kıyı biçimlerinin özellikleri lav akıntılarının niteliğine ve biçimine bağlıdır^ Yapısal olmayan kıyılarda aşındırma ve biriktirme ile ilgili süreçlerin büyük ölçüde işe karışması, ria’lı, fiyordu, klank’lı yüksek kıyıların; mercan kıyısı tipinde, buzul ovası kıyısı tipinde (su altında kalmış buzultaşlarda oluşmuş alçak adalar ve buzullaşma sonrası kıyı düzenleme süreci ile oluşmuş, önü setler ve oklarla kapalı büyük kıyılar) kıyı ovası tipinde (kıyı setlerinin ve deltaların birleşmesi) alçak kıyıların oluşmasına yol açar.

Kıyılar ile ilgili hukuk

Kıyılar, devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Ve herkesin eşit ve serbest olarak yararlanmasına açıktır. Kıyı ve sahil şeritlerinden yararlanmada, öncelikle, kamu yaran gözetilir. Kıyı kenar çizgisinin tanımı içinde kalan yerlerde mülkiyet yönünden aksi kanıtlanmadıkça, kamulaştırma yapılıncaya kadar mülkiyet hakkı saklıdır. Kıyı kenar çizgisi saptanmadan kıyı, sahil şeridinde ve kıyıda doldurma ve kurutma yoluyla kazanılan alanlar üzerinde planlama ve uygulama yapılamaz. Kıyıda plan kararıyla yapılabilecek yapılar şunlardır:

1. İskele, liman, barınak, yanaşma yeri, rıhtım, dalgakıran, köprü, menfez, istinat duvarı, fener, çekek yeri, kayıkhane, tuzla, dalyan, tasfiye ve pompa istasyonları gibi kamu yararına kullanmaya ve kıyıyı koruma amacına yönelik altyapı ve tesisler.

2. Turizm Yatırım ve İşletme Yönetmeliği’ne uygun olarak yapılacak turizm tesisleri.

3. Faaliyetlerinin özellikleri gereği kıyıdan başka yerde yapılmasına olanak olmayan tersane, gemi söküm yeri, santral ve su ürünleri tesisleri gibi özelliği olan yapı ve tesisler.

Kıyı kenar çizgisi, valiliklerce oluşturulan beş kişilik bir komisyon tarafından saptanır. Bu komisyonda şu meslek kuruluşlarından kamu görevlileri yer alır:

1. Jeoloji mühendisi, jeolog, jeomorfolog;

2. Harita ve kadastro mühendisi;

3. Ziraat mühendisi;

4. Mimar;

5. İnşaat mühendisi.

Komisyon tarafından arazide saptanan kıyı kenar çizgisi harita, hava fotoğrafı ya da kadastro paftalarından biri üzerine işlenir. Kıyı kenar çizgisinin geçirildiği paftalar, bir ay süreyle ilgili valilik ya da belediye tarafından ilan olunur.

Kıyı Emniyet İşletmesi

Türkiye kıyılarında kurulmuş ve kurulacak olan fenerleri, radyoları, deniz işaretlerini, sis düdüklerini ve benzeri kıyı güvenlik cihaz ve tesisleriyle can kurtarma istasyonlarını tekel şeklinde işletme amacıyla kurulan kamu işletmesi, Kıyı Emniyet İşletmesi’dir. Türkiye kıyılarına fener konulmasına ilk kez 1856’da başlanmış, 1860’da Osmanlı Devleti’yle iki Fransız işadamı arasında Fenerler İmtiyaz Mukavelesi yapılarak Fenerler İdaresi Umum Müdürlüğü kurulmuş ve kuruluş bu ad altında 1938’e kadar çalışmıştır. Bu tarihte Denizbank’a bağlanan işletme, daha sonra Devlet Deniz Yolları ve Liman İşletmeleri Umum Müdürlüğü’ne Fenerler ve Cankurtaran Müessesesi Müdürlüğü adıyla bağlanmıştır. Günümüzde ise bu görev Türkiye Denizcilik İşletmesi Genel Müdürlüğü tarafından yerine getirilmektedir.