Bu Yazıda Neler Var?
Kıta Nedir, Kaç Tanedir? Kıtalar Hakkında Her Şey
KÜRE yüzeyinin üçte birinden azını (yüzde 29) kaplayan su yüzünde kalmış kara parçaları, coğrafyacılar tarafından altı kıtaya ayrılmıştır: ‘Avrupa, ‘Asya, ‘Afrika, ‘Amerika, ‘Okyanusya ve Antarktika. Bu bölme kolaylık sağlayan bi niteliğe sahiptir, ama keyfi bir bölünme olarak da görülebilir. Sözgelimi bazılarına göre, sınırlarını belirlemek çok güç olan Asya ile Avrupa, tek bir kıtadan, Avrasya’dan ibarettir; buna karşılık Amerika, birbirinden ayrı iki kıtaya bölünebilir. Aslında, bugünkü birleşme yeri de ancak Üçüncü Zaman’da oluşmuştur.
Kıtalar birbirine eşit olarak da bölünmemiştir. Su yüzünde kalan kara parçalan, Kuzey Yanküre’de, Güney Yarıküre’ye oranla çok daha fazladır. Ayrıca, Avrupa, Asya ve Afrika, bu kıtalardan uzak ve yalnız olan, sadece kuzey ucunda Bering Boğazı’yla Asya’ya yaklaşan Amerika’nın karşısında büyük bir bütün
meydana getirir.
Bu bölünüş her zaman böyle olmadı ve kıtaların biçim ve yeri, jeolojik zamanlar boyunca yavaş yavaş değişikliğe uğradı.
Bu değişikliklerin bazıları pek de gösterişli olmuştu. Sözgelimi Napoli Körfezi’nde, kıyıda bulunan bir Yunan tapınağı, yapılışından beri altı metre aşağı-ya indi, deniz yüzeyinin altında kaldı, sonra yeniden birkaç metre yükseldi; görülüyor ki bu tapınak volkanik ve dolayısıyla dengesiz bölgenin yükselip – alçalma hareketlerini izlemişti.
Kıtaların kayması nasıl gerçekleşir?
Bu gibi olguları gözleyerek ve su yüzünde kalmış kara parçalarının kenar çizgilerini inceleyerek (Güney Amerika, Afrika’da Gine Körfezi’nin girintisine tıpatıp uyacak gibidir) Alman Alfred Wegener 1915’te, kıtaların, başlangıçtaki konumlarından yavaş yavaş kaymış oldukları sonucunu çıkardı; nispeten hafif maddelerden (sial) oluşan kıta kütleleri daha ağır olan okyanus zemininde (sima) yüzmüştü… Bu kurama göre, eskiden Güney Amerika, Afrika, Madagaskar, Hindistan, Avustralya ve Antarktika tek bir kara parçası halinde birleşmişti! Gondwana. Bu Gondwana sonradan birçok parçaya bölündü ve bu parçalar da ağır ağır kayarak bugünkü konumlarına geldi.
Wegener, pek tabiidir ki bu varsayımın savunmak için, kıtaların biçiminden başka deliller de öne sürüyor, özellikle de, 200 milyon yılı aşkın bir zaman önce hem Amerika’da, hem Afrika’da, hem Hindistan’da vb. yaşayan bazı hayvan ve bitki türlerinin kalıntılarına dayanıyordu. Bu türlerin hiçbiri kendi başına bir okyanusu aşamayacağına göre, eskiden yaşadıkları yerlerin birbirine bağlı olduğu sonucu çıkarılabilirdi. Bunun gibi, Güney Amerika’da ve Afrika’da, Hindistan’da ve Madagaskar’da, kökeni ortak gibi görünen, birbirine tıpatıp benzeyen kayaçlar da vardır.
Okyanus diplerinin yer değiştirmesi
Wegener’in kuramı, başlangıçta çok çeşitli ve heyecanlı itirazlara yol açtı. Birkaç yıl sonra da yavaş yavaş unutuldu.
Ne var ki, son zamanlarda jeologların yaptığı araştırmalar, buna oldukça yakın sonuçlara ulaştı; kıtaların kayması, göze daha az çarpan bir olgunun, yani okyanus diplerinin yer değiştirmesinin sonucu olabilirdi. Gerçekten de okyanusların zeminini inceleme olanağı çıkalı beri, bu diplerde gerçek sıradağların, “dalgacıklar” ‘ın (Orta Atlantik sırtı gibi) yer aldığı anlaşıldı. Bu kırışıklar volkanik kayalardan oluşur ve sık sık yer değiştirmeleri de komşu tabanların, özellikle kıtaların birbirinden uzaklaşmasına yol açar. Böylece, sözgelimi, Avrupa ile Amerika birbirinden her yıl birkaç santim uzaklaşmaktadır.
