Bu Yazıda Neler Var?
Kiptiler Kimlerdir, Nereden Gelmişlerdir?
KİPTİ dönemi, Milano Fermanı da denen Constantinus Fermanı’ndan (313) Arap fethine (641) kadar uzanan dönem, yani Mısır’da Hristiyanlığın büyük gelişme gösterdiği dönemdir.
4. yüzyılda, Tebli Aziz Paulus gibi büyük keşişlerin ardından Mısır’da Aziz Antonios, Aziz Paghomios ile ortaya çıkan rahiplik daha sonraki azizler aracılığıyla bütün dünyaya yayıldı. Aynı tarihlerde, İskenderiye Patriği Aziz Athanasios tarafından gönderilen ve Aksum Piskopusluğu’na getirilen Aziz Frumence, Etyopya’yı Hıristiyanlaştırdı. Böylece Kıpti ve Abisinya kiliselerinin yazgısı birbirine bağlandı. Bu kiliseler, Khalkedon Konsili’nin (451) İsa’nın insan kılığında Tanrılığıyla ilgili kararlarım kabul etmediler. Mısır bir süre kendim İran ve Bedevi alanlarından koruyamaz olan Bizans’ın egemenliğinden kurtulmaya çalıştıktan sonra, tümüyle Arap egemenliği altına girdi (641). Bunun üzerine Kıpti halkının büyük bir bölümü İslamlığı benimsedi.
Kiptilerde Din
Monofizit Kıpti Kilisesi kesin olarak 7. yüzyıl başlarında, Mısır’ın Bizans egemenliğinden kurtuluşu zamanında örgütlendi. İskenderiye patriği Kahire’de oturmakta ve kilisesini kendi bilgisine dayanarak yönetmekteydi, ikinci Dünya Savaşı sonunda, Kıpti Kilisesi’nde önemli bir tinsel yenileşme oldu. Kiliseye bağlananların sayısının günümüzde 7 milyon dolayında olduğu sanılmaktadır.
Kiptilerde Edebiyat
Kıpti edebiyat dili, Milat’tan sonra 2. yüzyılda Teb lehçesi aracılığıyla kuruldu. Ancak Hıristiyanlar, Pagan esinli ya da tbranice (Eski Ahit çevirisi) olan ilk metinleri yok etmiş ya da saklamış olduklarından, bu ilk dönem edebiyatından günümüze pek az iz kalmıştır. 3. yüzyıl başlarında, Yeni Ahit’in çevirisiyle birtikte, yeni bir Hıristiyan ve manastır edebiyatının doğduğu görüldü. Belirgin özelliğini çileri yapıtlar ve uydurma İnciller bolluğunda bulan bu edebiyat, Aziz Athanasios’un yapıtlarıyla Çöl Babalan’nın Apophtegma’\annda (özdeyişler) doruk noktasına erişti. Kıpti Edebiyatı’nın Bizans etkisi altında gelişen dönemi, aynı zamanda hem monofizit ayrılığı, hem de Koptos Piskoposu Pisentios gibi Anakhorates’leri epik ve hatta fantastik bir biçimde övüp yücelten hajiyografılerin egemen olduğu bir dönemdir. 9. yüzyıldan sonra Aşağı Mısır lehçesi, yavaş yavaş Teb lehçesinin yerini almaya ve Mısır’ın sınırlarını aşarak Etyopya’ya doğru yayılmaya başladı. Azizlerin ve din kurbanlarının anısına adanmış bu edebiyat 13. yüzyıla kadar yaşadıktan sonra Arapça’nın önünde silindi ve ancak Nagada manastırlarının Tanrı bilimsel ve skolastik derlemelerinde bir sığmak buldu.
Kiptilerde Güzel sanatlar
İsa’dan sonraki ilk yüzyıllarda Yunan kültürü Mısır’a egemen oldu; açıkça Hellenistik eğilimler taşıyan bu karma sanat, büyük kentsel merkezlerde (İskenderiye gibi) kendini kabul ettirdikten sonra yavaş yavaş ülkenin tümüne yayıldı. Kimilerince Kıpti öncesi dönem olarak nitelenen bu dönemde sanat, Yunan-Roma geleneklerinin gecikmiş bir yerel uzantısı olarak görünür, işlediği konular ve kullandığı teknikler açısından firavunlar zamanından kalma birtakım nitelikler taşır.
