Bu Yazıda Neler Var?
Kemençe Nedir Nasıl Çalınır?
Geniş anlamda birçok Türk yaylı çalgısının; dar anlamdaysa, Güney Anadolu Türkmenleri’nin ve Karadeniz Bölgesi halkının birbirine benzer yaylı çalgısıyla, klasik Türk müziğinde kullanılan apayrı bir çalgının ortak adıdır.
En eski Türk yaylı çalgıları ıklığ, kopuz ya da okça kopuz (yaylı kopuz) diye adlandırılmıştır. Kemençe adının, Türk- İran ilişkilerinden sonra, ıklığ ya da kopuz sözcüklerinin yerini aldığı sanılmaktadır. Asya’da birçok yerde kullanılan çeşitli kemençelerin ortak özelliği, hayvan kabuklarından, su kabağından, hindistancevizinden ya da oyularak ağaçtan yapılan küçük bir ses kutusuyla uzunca bir sapı bulunmasıdır. Çoğunun göğsü deriden, telleri bağırsak ya da at kılındandır. Tel sayısı bir, iki ya da üçtür. Günümüzde Asya’daki Türkler, kemençelerine metal teller de takmaktadır.
Karadeniz kemençesinin, sivri tarafı üste gelen kalp biçimindeki burguluğu ile kısacık sapı, dar ve uzun gövdenin uzantısıdır. Gövde, kabaca, bir dikdörtgenler prizmasıdır. Göğüste, kemanınkileri andıran iki delik vardır. Çalgının üç teli, eşik ve dip eşik üzerinden geçer. Can direği, gövde ile göğüs arasına sıkıştırılır. Karadeniz kemençesi, aynı zamanda tellere basan sol elle tutularak, bir yere dayanmadan ayakta çalınır. Tellerden biriyle melodi çalınırken, yay komşu tele de sürülür.
Günümüzde Balkan ülkelerinde (Yunanlılar’ın lira’sı Bvlgarlar’ın gadulka’sı) ve Kuzeybatı Anadolu’da; Ortaçağ’da Batı Avrupa’da (rebec) ve Orta Asya’da benzerinin olması, kemençe konusunda fikir edinmemizi güçleştirir. 19. yüzyılın ikinci yansında lavta ile birlikte köçekçe takımlarının başlıca çalgısı olan kemençe bu sazda da büyük virtüöz olan Tamburi Cemil Bey’in elinde İstanbul’da ince saza katıldı ve günümüzdeki klasik Türk müziği topluluklarının vazgeçilmez Uç çalgısından biri oldu (diğer ikisi ney ve tambur).
Armut biçimindeki gövdesinden dolayı armudi kemençe diye de anılan bu çalgı 3 tellidir (Hüseyin Saadettin Arel de soprano, alto, tenor, bariton ve bas kemençeler yaptırarak, Türk müziğinde Batı müziğindeki keman ailesinin yerini tutacak bir kemençe ailesi yaratmak istemiş, ama bu tasarısını gerçekleştirememişti). Teknesi sol dize, 12-13 cm uzunluktaki burguları göğse dayanarak çalınır. Tellerine parmakla basılmaz, tırnakla yandan hafifçe itilir. Ses alanı, çalanın ustalığına bağlı olarak 2 oktavı birkaç ses aşabilir. Akordu yegah-rast-neva (la-re-la) biçiminde düzenlenir.
