Bu Yazıda Neler Var?
Kâtip Çelebi Kimdir?
Türk coğrafyacı ve düşünür.
Asıl adı Mustafa’dır. Doğu ve Batı kitaplarında kendisine Hacı Kalfa, Hacı Halife de denilmektedir. On yedi yaşındayken Divan kalemlerinden birine girmiş, bir yıl sonra silahtar olan babasıyla birlikte Tercan (1624) ve Bağdat (1625) seferlerine katılmıştır. Bu seferlerden dönüşlerinde babasımn Musul’da ölmesi üzerine İstanbul’a gelmiş (1628-1629), ünlü bilginlerin derslerine devam etmeye başlamıştır. Daha sonra da ordunun güney seferlerine katılarak Bağdat (1631), Halep ve Hicaz (1634) ve Revan’a (1635) gitmiş, gezdiği yerlerde bilgi ve görgüsünü artırmıştır.
Kâtip Çelebi’nin kendisini tamamen öğrenime ve araştırmaya verişi 1638’de yalan akrabalarından birinin ölümü üzerine, ufak bir mirastan yararlanarak devlet hizmetinden ayrılışına rastlar. Bu tarihten sonra dilediği kitapları edinme olanağı bulduğu gibi, medrese öğreniminden de daha geniş ölçüde yararlanma fırsatları kazanmıştır. 17. yüzyılın Osmanlı İmparatorluğu koşulları içinde müspet bilimin ilk verimlerini getiren Kâtip Çelebi, Doğu dillerinin (Arapça ve Farsça) yanı sıra Fransızca ve Latince de öğrenerek Batı’daki bilimsel gelişmeleri izleme olanağım kazanmış, buna karşılık Japonya’dan İrak ve Erzurum sınırına kadar uzanan ülkelerin tarih ve coğrafyasını anlatan Cihannüma adlı kitabı da Batı bilginlerine kaynaklık etmiştir. Bir sonraki yüzyıla yetişen ünlü Fransız haritacı D’Anville, Batı Asya haritalarını düzenlerken (1748-1760) Osmanlı İmparatorluğu bölümlerinde Kâtip Çelebi’nin Cihannüma’da ileri sürdüğü görüş ve bilgileri esas olarak almıştır. Bu eserin önemli bölümlerinin Almanca, Fransızca ve Latince’ye çevrilerek Batı ülkelerinde yayımlanmış olması da bilim alanındaki etkinliğini göstermiştir. Bu özelliğiyle kendisini Türk Rönesansı’nın ilk habercisi olarak değerlendirmek gelenek haline gelmiştir.
Yaşadığı çağın bilim anlayışının dar sınırlarında kalmayarak dünyanın yuvarlak olduğuna kanıtlar arayan ve Batı’daki astronomi araştırmaları üzerine yazılan eserleri çeviren Kâtip Çelebi, döneminin koşullarını aşan bir bilim dünyasının ilk yaratıcılarından biri olarak kabul edilir.
Katip Çelebi Eserleri
Kâtip Çelebi’nin en önemli eseri Keşfüz-Zünun’dur (bu eserini 20 yılda tamamlamıştır). On bin İslam yazarının 14.500 eserini birer birer sayan ve içindekileri açıklayan bu bibliyografya sözlüğü, Alman bilgin Flügel tarafından Latince’ye çevrilerek 7 cilt halinde yayımlandı (1835-1858). Eserin bugünkü dille yeni bir çevirisi Milli Eğitim Bakanlığı’nca yayımlanmıştır (1941-1943). Kâtip Çelebi’nin eserlerinin çoğu Keşfüz-Zünun gibi Arapça yazılmıştır. Diğer başlıca eserlerinin adları ve konuları şöyledir:
Cihannüma: Türkçe yazılmış coğrafya kitaplarının en önemlisidir. İçinde birçok harita bulunur. Batı dillerine de çevrilmiştir.
Fezleke: 1592-1664 yıllarını kapsayan çok değerli bir Osmanlı tarihidir. Bu yapıtta Revan Seferi ile ilgili izlenimlerini ayrıntılı olarak anlattı. Olayları sıralarken her yılın sonunda o yıl içinde ölen devlet adamları ve bilginlerin yaşamöy-külerinden ve yapıtların sözett
Tuhfetül-kibar: Türk-Osmanlı denizcilik tarihini anlatan değerli bir eserdir.
Takvimüt- Tevarih: Başlangıcından 1648 yılma kadar dünya tarihini anlatır.
Mizanül-Hak: Kâtip Çelebi’nin son eseridir. Dönemin din bilginlerinin tartıştıkları çeşitli konular üzerine düşüncelerini açıkladı; karşıt düşüncelere hoşgörüyle bakılmasını öğütledi. Din bilginlerinin temelsiz tartışmalarını eleştirdi; bu yapıtın sonunda da yaşamöyküsüne yer verdi (bu eseri İngilizceye çevrilmiştir).
