Bu Yazıda Neler Var?
Tam ismi Mahmud bin Hüseyin bin Muhammed El Kaşgari olan Kaşgarlı Mahmud, 1008 yılında Doğu Türkistan’daki Kaşgar şehrine bağlı Opal köyünde doğmuştur. Babası Muhammed Bin Hüseyin, Barsgan şehrinden, önemli bir bilim ve kültür merkezi olan Kaşgar’a yerleşmiştir. Kaşgarlı Mahmud hakkında doğum tarihi ve doğduğu yer de dahil olmak üzere kesin bilgiler yoktur. Kendi anlatımına göre, tarihteki önemli Türk devletlerinden olan Karahanlı Devleti’nin hanedan soyundan gelmektedir.
Dedesi Karahanlı hükümdarı Muhammed Buğra Han bin Yusuf, tahtını büyük oğlu Hüseyin’e bırakma kararı almıştır. Ancak ikinci eşi bu durumu kabullenmez, kendi çocuğunun tahta çıkmasını istemektedir. Kaşgarlı Mahmud’un babasının tahta çıkış töreninin yapılacağı gün tören yemeğine zehir karıştırtarak kocası
Muhammed Buğra Han da dahil olmak üzere hanedanın birçok mensubunu zehirler, kayınbiraderi Süleyman’ı boğdurtur. Bu kanlı darbenin ardından oğlu İbrahim’i tahta çıkarır.
Kaşgarlı Mahmud, Batı Karahanlı Devleti’nin topraklarından kaçmayı başarmıştır. Ancak İbrahim Han’ın adamları her yerde onu aramaktadır. Kendisini gezgin veya bilgin olarak tanıtmış ve sürekli olarak yer değiştirmiştir.
Eğitimine, Opal’da Hamidiyye ve Saciyye medreselerinde başlamıştır. Burada tanınmış hocalardan ders almıştır. Hocalarından biri, Dîvânu Lugâti’t-Türk’te bahsettiği Şeyh İmam ez-Zahid Hüseyin bin Halef el-Kâşgari’dir.
Bağdat’a Yerleşmesi
Kaşgarlı Mahmut 1057’de Kaşgar’dan ayrılarak Bağdat’a yerleşti. Kitabında belirttiğine göre, ailesi Kaşgar’dan Irak’a göç etmişti. Melikşah’ın (1072-1092) eşi Terken Hatun’un maiyetinde pek çok Kaşgarlı, bu dönemde Irak’a gelmişti. O dönemde Irak, İslâm Dünyası’nın en önemli kültür merkezlerinden biriydi ve bilimle uğraşan kişilerin tercih ettiği ülkeydi.
Bilimsel çalışmaları ve eserleri
Divânu Lügati’t-Türk’teki harita (11. yüzyıl)
Kaşgarlı Mahmut, dünyaca ünlü eseri Divânu Lügati’t-Türk’ü 1072 yılında Bağdat’ta yazmaya başladı ve 12 Şubat 1074 tarihinde tamamladı. Divânu Lügati’t-Türk’ün tamamlanmasından sonraki iki yıl içerisinde dört kez baştan sona gözden geçirdi. Bu büyük eseri ancak Ocak 1077’de bitirmiş ve Abbasi Halifesi Muktedî-Biemrillah’ın oğlu Ebü’l-Kasım Abdullah’a sunmuştur. Kitabın tek yazması olan nüsha bugün İstanbul’da Millet Kütüphanesi’nde korunmaktadır.
Dîvânu Lugâti’t-Türk, bir dil bilgisi, bir sözlük, bir ansiklopedi niteliğinde yapılandırılmıştır.Kaşgarlı Mahmud’un, Kitabu Cevahirü’n Nahv Fi Lugati’t Türk adlı bir eser daha kaleme aldığı biliniyor. Türk dilinin ilk gramer kitabının nerede ve nasıl kaybolduğu belirlenememiştir. Bu eser, günümüze ulaşmamıştır.
Eşsiz bir hazine olan Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün sözlük bölümünü oluşturan bölümler 11. yüzyıldaki Türk dilinin söz varlığını gözler önüne sermektedir.1080 yılında Kaşgar’a dönen Kaşgarlı Mahmut, ülkesinin önde gelen bir bilim insanı olarak büyük saygı ve itibar gördü. Adını onurlandırmak için Mahmudiye adı verilen Medrese binasında dersler verdi ve binlerce öğrenci yetiştirdi.
Kaşgarlı Mahmud, 1105 yılında, 97 yaşında iken vefat etti. Naaşı; ders verdiği Mahmudiye mezarlığında toprağa verildi.
