Bu Yazıda Neler Var?
Eriyik haldeki magma, yerkabuğunun kırık ve çatlaklarından yer yüzeyine çıkabilir. Fissür ve volkan bacalarından yüzeye çıkan magma lav adını alır. Soğuyan lavlardan meydana gelen katılaşım kayalarına ekstrüsif (yüzey) kayaları ya da daha dar anlamıyla volkanik kayalar adı verilir. Andezit, bazalt, trakit, riyolit (liparit), dasit bu kayaçlara örnektir. Ekstrüsif kayalar yüzeyde atmosferle doğrudan temas halinde olması nedeniyle aniden soğur. Bu nedenle aniden soğuyan lavlar camsı özellik gösterir.
Riyolit (Liparit) Kayacı
Granitin yüzey kayacı olan riyolit; açık renkli, içerisinde % 75-80 oranında silisin olduğu, asit karakterli, ince taneli (afanitik), zaman zaman ise porfirik ya da camsı dokuya sahip bir kayaçtır. Kuvars ve alkali feldispat (sanidin) minerallerinden meydana gelen riyolitte biyotit ve plajioklasa (albit) da rastlanır. Kayacın tali mineralleri ise sfen, apatit, zirkon ve manyetit gibi minerallerdir. Kayacın rengi beyaz, pembe, gri, kırmızı, mor, kahverengi olabilir. Bu kayacın içerisinde demir oranı yüksektir. Riyolit ayrıştığında kızıl renkli topraklar meydana gelir. Riyolitin afanitik dokulu olanına liparit adı verilir.
Trakit Kayacı
Siyenitin yüzey kayacı olan trakit, açık renkli, içerisinde % 60-65 oranında silisin olduğu, asit karakterli, ince taneli (afanitik), yer yer porfiri doku özelliği gösteren bir kayaçtır. Alkali feldispatça (sanidin) zengin olan trakitte hornblende, biyotit, zaman zaman piroksen (ojit), olivin ve çok az kuvars bulunabilir. Tali mineral olarak apatit ve zirkon gibi mineraller yer alır. Trakit içerisindeki sanidin iri kristaller halindedir. Kayacın rengi gri, beyaz, pembe, yeşil, sarı ve kızıl kahve arasında değişir. Trakit içerisinde bazen alkali feldispat (ortoklaz) yanında plajioklaz da yer alır. Böyle durumda kayaç trakitten andezite doğru bir geçiş gösterir. Böyle kayaçlar traki – andezit olarak adlandırılır.
Dasit Kayacı
Tonalitin (kuvarslı diyoritin) yüzey kayacı olan dasit, içerisinde % 65-70 oranında silisin olduğu, ince taneli (afanitik) ve yer yer porfiri dokulu da olan bir kayaçtır. İri kristalli plajioklaz ve kuvars içeren, içerisinde hornblende mineralinin de bulunduğu dasitte zaman zaman biyotit minerali de yer alır. Ancak koyu renkli mineraller kayaç içerisinde % 5’i geçmez. Dasitin rengi gri ya da mavimsidir.
Andezit Kayacı
Diyoritin yüzey kayacı olan andezit, ince taneli (afanitik), yer yer porfiri dokulu, içerisinde % 55–65 oranında silisin olduğu, koyu renkli bir kayaçtır. Kayacın dokusu bazen camsı, kısmen camsı ya da holokristalin olabilir. Plajioklaz (Andezin ya da Labrador) ve hornblende minerallerinden oluşan kayaçta, genelde kuvars minerali bulunmaz. Kayaç içerisindeki tali mineraller ise sanidin, mika ve ojittir. Andezitin rengi; kırmızı, gri, pembe, kahverengi, mor, yeşil, siyah olabilir. Kayaç, genelde koyu renkli minerallerden oluştuğu için rengi koyudur.
Bazalt Kayacı
Gabronun yüzey kayacı olan bazalt, koyu renkli, % 45-50 oranında silisin olduğu, çoğunlukla porfiri dokulu ancak yer yer camsı bazen de ince taneli doku özelliği gösteren bir kayaçtır. Kimyasal bileşiminde plajiyoklaz (labrador, albit, bitovnit, andezin), ojit bazen de olivin mineralleri yer alır. İnce taneli hamur içerisinde olivin, ojit ve plajiyoklaz iri kristalleri ile fark edilir. Bazalt kayacındaki tali mineraller ise ilmenit, kromit, kuvars, ortoz, feldispatoiddir. Kayacın rengi siyah ya da grimsi siyahtır. Bazalt, sütun ya da altıgenler şeklinde bölünür ve arazide çok rahat gözlenir.
