Bir nesneyi, bir hareketi karşılamak üzere, eş görevli iki sözcüğün bir araya gelerek oluşturduğu kelime grubuna ikileme veya tekrar denir. İkilemeler, bir sözün anlamını pekiştirmek, düşünceyi kuvvetli ve etkili yapmak amacıyla oluşturulur. Zamirler, bağlama ve çekim edatları dışında, hemen her tür kelimeden ikileme yapılabilir:
ezik büzük, değiş tokuş, iniş çıkış, anlı şanlı, irili ufaklı, hüngür hüngür, akça pakça vs.
İkilemeler rast gele yapılamaz. Grupta yer alan kelimeler arasında şekil ve anlam bakımından bir benzerlik vardır. İkilemeler veya tekrarlar şöyle gruplandırılabilir:
–Unsurlar ya aynen tekrar edilir:
-serin serin, hızlı hızlı, geze geze, güle güle gibi.
–Ya da yakın anlamlı sözcükler tekrar edilir:
-çoluk çocuk, yarım yamalak, eğri büğrü, güle oynaya, ses seda gibi.
–Veya zıt anlamlı sözcüklerin bir araya getirilmesiyle yapılırlar:
-ölüm kalım, iyi kötü, büyüklü küçüklü, irili ufaklı, aklı karalı gibi.
–Tabiat taklidi sesler ve ünlem edatları, tekrar yapmaya en elverişli sözcüklerdendir:
-şırıl şırıl, cıvıl cıvıl, vızır vızır, harıl harıl, fırıl fırıl, ah vah, oh oh, vah vah gibi.
–İkileme ya da tekrarlar, cümlenin anlamını belirlemede ayırıcı görev alırlar:
-İnsanı inim inim inletir (anlamı güçlendirmek)
-Diyar diyar dolaştım. (çokluk)
-Koşa koşa yoruldum. (süreklilik)
-Çoluk çocuk eve gittik. (birliktelik)
–En genel gruplamayla ikilemeler, cümle ve kelime grupları içinde, isim, sıfat ve zarf görevi görürler:
–Beterin beteri vardır derler= İsim
-Gök mavi mavi gülümsüyordu= zarf
–İşinde gücünde insanlar gördüm= sıfat
–Evsiz barksız, yersiz yurtsuz çocuklar vardı= sıfat
–Atasözleri ve deyimlerde de ikilemelerden yararlanılır:
-sırıl sıklam âşık olmak, sürüm sürüm sürünmek, burun buruna gelmek, baş başa kalmak, (deyim).
-üzüm üzüme baka baka kararır, gelen gideni aratır (atasözü).
