Cümlenin Öğeleri Konu Anlatımı | Onlinezeka

Cümlenin Öğeleri Konu Anlatımı

Cümleyi meydana getiren, cümlede görev yüklenmiş olan kelime ve kelime gruplarına cümlenin öğeleri denir. Cümlenin öğeleri; yüklem, özne, nesne, dolaylı tümleç ve zarf tümlecinden meydana gelir. Yüklem ve özne cümlenin asıl, tümleçler ise yardımcı öğeleridir.

cümlenin öğeleri

Yüklem

Cümledeki yargıyı bildiren öğedir. Yüklem, ya çekimli fiil ya da isimdir. Türkçenin yapısı gereği yüklem genellikle cümlenin sonunda bulunur. Ancak üslup gereği ya da günlük konuşmalarda şiir dilinde yüklemin yeri değişebilir. Bir cümlede tek bir yüklem bulunur. Tek yüklem tek yargı demektir. Bir söz dizisi içindeki yüklem sayısı cümle sayısını gösterir. Yüklem, tek bir sözcük olabileceği gibi kelime grubu da olabilir. Bazı cümlelerde ise yüklem bulunmaz. Kesik cümle denilen bu tür cümlelerde cümlenin anlamı metinden anlaşılır.


Burada yaz kısa sürer. (fiil cümlesi)
Gökyüzünün başka rengi de varmış.(isim cümlesi)
Birden kapandı gözleri. (devrik cümle)
Yağız atlar kişnedi, meşin kırbaç sakladı. (2 yüklem)
Biliyorum aradan ne kadar zaman geçti. Belki beş dakika. Belki de beş saat… (kesik cümle)

Özne

Cümlede, yüklemin gösterdiği işi, oluşu yapan kişi veya varlık öznedir. Bir cümlede özneyi bulmak için yükleme “kim?” veya “ne?” sorularından uygun olanı sorulur. Bir cümlede özne, birden fazla olabilir. Özne tek bir sözcükten oluşabileceği gibi bir kelime grubu da olabilir. Bazen de cümlelerde özne açıkça yer almaz, yüklemin işaret ettiği şahıs eklerinden anlaşılır. Bu tür özneler “gizli özne” diye adlandırılır. Ünlem grupları özne olamaz, bunlar cümle dışı unsurdur.

Bunu da Okuyabilirsin...
Türkçe'de İsimden İsim Yapma Ekleri


Otobüs, karanlık bir tünelden geçiyordu. (Geçen ne?)
O müzede bir gün geçiren insan, tarihini öğrenir. (Öğrenen kim?)
Günler, haftalar, aylar geçti.
Deniz kıyısında balık tutan adam, umut dolu gözlerle bakıyordu yarına.
-Onu delicesine seviyordum. (Ben: gizli özne)
-Hocam, eski öğrencilerinizi unuttunuz mu. (özne: siz)

Nesne

Yüklemin gösterdiği iş, hareket, oluş ve kılışta etkilenen varlık nesnedir. Nesne, fiile yükleme hâli ile bağlanır.Yükleme eki (-ı, -i, -u, -ü) taşıyan nesneler “belirtili nesne” olarak bilinen bir varlığı karşılarken, yükleme eki almayan nesneler “belirtisiz nesne” dir ve genel bir varlığı karşılar. Belirtili nesneleri bulmak için yükleme “neyi”, “kimi” soruları, belirtisiz nesneyi bulmak için ise “ne” sorusu sorulur. Belirtisiz nesnenin cevabının özne ile karışmaması için yüklemden sonra özne, ondan sonra nesne bulunmalıdır. Belirtili nesnenin cümle içinde belli bir yeri yokken belirtisiz nesne daima yüklemin önünde yer alır. Nesne, tek bir sözcük olabileceği gibi gibi bir kelime grubu da olabilir. Bir cümlede birden fazla nesne bulunabilir. Ancak bunlar, belirli veya belirsiz aynı cinsten olmak zorundadır. Hem belirtili hem belirtisiz nesne aynı cümlede bulunmaz.

Bunu da Okuyabilirsin...
Deneme Nedir? Özellikleri Nelerdir?


-Ben senelerdir onu bekliyordum. (belirtili nesne)
-Annem ona pasta yapmıştı. (belirtisiz nesne)
Sabahları deniz kıyısında gezinerek düşünmeyi, severim. (belirtili nesne)
-Yarım saat sonra öğretmen, Ali’yi, Ayşe’yi ve Fatma’yı teker teker tahtaya -kaldırdı. (3 tane belirtili nesne)

Dolaylı Tümleç

Cümlede yüklemin gösterdiği iş, hareket ve oluşun yerini, yönünü bildiren öğe dolaylı tümleçtir. Bu unsur yükleme, yaklaştırma (-a, -e), bulunma (-da / -de, -ta / -te), uzaklaşma (-dan / -den, -tan / -ten) ekleriyle bağlanan bir kelime veya kelime grubudur. Dolaylı tümleç hem sorusunda hem de cümle içindeki öğesinde bu eklerden birini taşımalıdır. Bu durumda dolaylı tümleci bulmak için yükleme, kime, kimde, kimden; neye, neyde, neyden; nereye, nerede, nereden sorularından uygun olanı sorulmalıdır. Bir cümlede birden fazla aynı veya ayrı cinsten dolaylı tümleç bulunabilir.Yaklaşma, bulunma ve uzaklaşma eki almış kelimeler yer-yön bildirmiyorsa, tarz, zaman ve miktar zarflarıysa dolaylı tümleç olamazlar, zarf tümleci olurlar.

Bunu da Okuyabilirsin...
Ünlem İşareti, Kısa Çizgi, Uzun Çizgi Kullanımı


-Lambayı yakıp baş ucumdaki saate, baktım. (neye baktım?, DT)
Büyük bir boşlukta bozuldu büyü. (nerede bozuldu?, DT)
Sol taraftan nal sesleri geliyordu. (nereden geliyordu?, DT)
Ormanlardan, derelerden, tepelerden, geçerek sona geldim. (DT, DT, DT)
Sabaha orada oluruz. (ne zaman oluruz?, ZT)

Zarf Tümleci

Yüklemdeki iş, hareket ve oluşu zaman, tarz, sebep, miktar, yön, şart ve vasıta bildirerek tamamlayan kelime veya kelime gruplarına zarf tümleci denir. Bir cümledeki zarf tümlecini bulmak için yükleme “ne zaman, nasıl, ne şekilde, ne derece, niçin, hangi şartlarda, ne ile, kim ile” sorularından biri sorulur. Bu soruların kendisi de cümlede soru ifade eden zarf tümleci olabilir. Bir cümlede aynı ya da ayrı türden birden fazla zarf bulunabilir.


-Bu yazıyı güneşli bir bahar sabahı yazdım. (ne zaman?)
-O, kitap okumayı çok severmiş. (ne kadar?)
-Çocuk derin derin iç geçirdi. (nasıl?)

-Annenleri en son ne zaman aradın?
-O, yorgun, üzgün kimsesiz bakakaldı.

Gönderiliyor
Kullanıcı Oyları
( oy)

Yorum Bırak