Bu Yazıda Neler Var?
Orta Enlem Nedir?
Orta enlem, dönenceler (yengeç ve oğlak) ile kutup dairesi (66’ncı enlemler) arasında kalan bölgeye denir. Biraz sonra değineceğimiz siklonlar bu alanlarda görüldüğü için orta enlem siklonu adı verilmiştir.
Orta Enlem Siklonu Nedir?
Orta kuşak siklonu, kabaca orta enlemlerde (30°-70) görülen, siklonik bir akışa sahip, yağışlı ve geniş alanları kaplayan alçak basınç sistemleridir.
Bu, 1500-5000 km çaplarına sahip olup, kuzey yarım kürede saat yönünün tersine, güney yarım kürde ise saat yönünde dönüş gösterirler.
Özellikle kuzey yarımkürede A.B.D, Kanada, Avrupa’nın tamamı, Akdeniz ve Asya’nın batısında yıl boyu görülen bir iklim fenomenidir.
Orta Enlem Siklonlarının Oluşum Aşamaları
a) Başlangıçta 60° enlemleri civarlarında polar kökenli soğuk ve kuru hava ile subtropikal kökenli sıcak ve nispeten nemli hava, birbirine koşut ancak zıt yönde karşılaşarak duralar cepheyi oluştururlar. Bu zıt hava akışının soncunda, iki hava kütlesinin hareket hızında değişiklik (rüzgar şiri) ortaya çıkar.
b) Rüzgar hızındaki değişiklik, cephe boyunca bir siklonik harekete neden olan bir bükülme ve buna bağlı olarak bir dalga oluşturur.
c) Küçük dalga bir kez oluştuğunda, sıcak hava, cephe boyunca bu küçük oyuğu kaplar ve kutba doğru ilerler. Bu sırada, cepheyi çevreleyen soğuk hava ekvatora hareket eder. Siklonik dönüşün kurulduğu bu evre sıcak ve soğuk cephelere bağlı hava olaylarının da gelişmeye başladığı orta enlem siklonunun olgunluk evresine karşılık gelir.
d) Soğuk cephenin yüzeydeki konumu, sıcak cepheninkinden daha hızlı hareket eder ve sıcak sektörü kapatmaya başlar. Sıcak sektörün yukarıya kalkmasına neden olarak öklüzyona uğrayan bir siklon oluşturan bu evreye, öklüzyon evresi denilir.
e) Okluzyon cephenin tam geliştiği bu evrede, dik basınç gradyanı ve kuvvetli rüzgarlar, yükselme sürdükçe etkili olur.
f) Sonunda, sıcak sektör yukarıya kaldırılır ve alçak düzeylerde alçak basınç soğuk havayla çevrelenir. Başka bir deyişle cephe ortadan kaldırıldığında, basınç gradyanı zayıflar ve siklonik fırtınanın enerjisi ve hava kütlesinin yükselme düzeneği kesildiği için sonunda siklon ortadan kalkar.
Orta enlem siklonları Jet rüzgârlarının yönlendirmeleriyle batıdan-doğuya doğru hareket ederler. 1 günde kat ettikleri yol 1200 km’ yi bulabilir.
Öklüzyon Safhasındaki Bir Orta Enlem Siklonunun Geçişi Sırasında Hava Durumunda Meydana Gelen Değişiklikler
E noktasında yüksek cirrus bulutlarının uzaktan görünmesi, orta enlem siklonu ile bağlantılı bir sıcak cephenin yakınlaşması ile kendini gösterir. Sıcak cephe yaklaştıkça basınç düşmeye başlayarak önce hafif bir çisenti, ardında sıcak cephenin ulaşması ile yağışın tutarı artar.
Sıcak cephenin ardından bölgeye ulaşan sıcak sektörlü hava (C), mevsimine göre farklılık gösterir. Örneğin mevsim yaz ise açık, sıcak ve kararlı hava koşulları görülürken, bahar aylarında cb tipi bulutlar ve bunlara bağlı olarak sağanak yağışlar görülebilir.
Soğuk cephenin ulaşmasıyla, hamleli batılı ve kuzeybatılı rüzgârlar, sağanak tipi yağışlar, orajlar ve hatta şartlar uygun olursa hortum olayları kısa sürede sıcak havanın yerini alır. Ayrıca özellikle kış mevsiminde etkili olan kar fırtınaları yine soğuk cephenin geçişi esnasında görülür.
Orta enlem siklonları, etkiledikleri alanlarda kısa sürelerde değişen hava durumu üzerindeki etkileri ile karakterize edilirler. Özellikle kış aylarında sıcak ve soğuk cephelerin geçişleri esnasında ılık, orajlı ve hatta kar fırtınalarıyla beraber dondurucu soğukların aynı gün içerisinde görülmesine sebep olurlar. Ayrıca orta enlem siklonlarının etkilediği orta enlemler dünyanın en fazla nüfusa ev sahipliği yapan yerlerdir. Dolayısıyla bu fenomenin yoğun bir nüfusun olduğu alanı sık sık etkilemesi iklim değişikliklerinin bu gezici siklonları nasıl etkilediği veya etkileyecek mi? gibi soruları akıllara sık sık getirmektedir.
İklim Değişikliğinin Orta Enlem Siklonları Üzerindeki Etkileri
J. Jiang ve meslektaşları, Sıkıştırılabilir Toplum Modeli (MC2) ve Eşleşmiş Küresel İklim Modeli (CGM2) olan iklim modellerini kullanarak çalışma yürüttüler. Bu iklim modelleri kullanılarak atmosferdeki co2 konsantrasyonlarına baktılar ve ısınma durumunda orta enlem siklonlarının durumunu incelediler.
Elde edilen sonuçlardan yola çıkarak orta enlemlerdeki siklonların görülme sıklığının bugün görülenler ile aynı kalacağı belirlendi. Ancak kutup ve kutupaltı okyanusların ısınmasıyla buradaki hava sıcaklığının artacağı ve bunun da orta enlem siklonlarının gelecekte daha kuzeyde de görülebileceği saptandı. Doğal iklim değişikliklerinin orta enlem siklonları üzerindeki etkileri, henüz bir araştırmaya konu olmamıştır.
