İbn-i Haldun Kimdir? Kısaca Hayatı ve Eserleri

İslâm dünyasının en önemli entelektüellerinden biri olan İbn-i Haldun, 27 Mayıs 1332’te Tunus’ta doğmuştur. Gerçek ismi Abdurrahman’dır. Baba adı Muhammed’dir. Dedesi Haldun’un adıyla İbn-i Haldun (Haldun oğlu) diye tanınmıştır. Yirmi yaşındayken, Tunus tarafından yönetilen Beni Hafs hanedanından Sultan Ebu lshak’ın kâtipliğine getirildi Daha sonra Fas, Gırnata, Biskra, Bicaye, Tlemsen gibi merkezlerde katiplik benzeri görevlerde bulundu. Fas’a iken Ebu İnan tarafından bilim meclisine kabul edildi ancak bu sırada politik bir nedenden dolayı hapse atıldı. İki yıl aradan sonra Ebu Salim yönetime geldi ve onu sırkatibi yaptı. Kısa süre sonra da mezalim dairesi başkanı oldu.

İbn-i Haldun, 1362’de İspanya’ya gitti ve eski dostlarından Gırnata Emiri Ebu Abdullah Muhammed’in hizmetine girdi. Bir sene geçtikten sonra Castilla Kralı Zalim Pedro nezdinde elçi olarak görevlendirildi. Daha sonraki yıllarda Gırnata emirinin izniyle Kuzey Afrika’ya döndü ve Bicaye’de, çok istediği başvezirlik makamına kavuştu. İbn-i Haldun öğretim faaliyetlerini bu dönemde de sürdürdü.

İbn-i Haldun’un politik uğraşlardan uzak durduğu dönemler, onun en üretken olduğu dönemlerdir. Tarihe geçen 7 ciltlik dünya tarihi Kitâbu’l-İber ve onun giriş kitabı olarak düşündüğü Mukaddime bu dönemde yazıldı. Bu eser, Arap dünyasında pek yankı bulmadı. Ancak Osmanlı tarih anlayışını derinden etkiledi. Başta Katip Çelebi, Naima ve Ahmet Cevdet Paşa olmak üzere Osmanlı tarihçileri Osmanlı Devleti’nin yükseliş ve çöküşünü pek çok defa onun teorileriyle analiz etti.

İbn-i Haldun’un Arap dünyasında adeta yeniden keşfedilmesi, Arap milliyetçiliğinin gelişmeye başladığı dönemde olmuştur. 19. yüzyıldan itibaren de Avrupalı tarihçilerin yoğun ilgisini çekmiş ve eserleri büyük takdir görmüştür.

1401’in Mart ayı ile 1406 yılları arasında Kahire’de, otobiyografisi ve dünya tarihini tamamlama çabasıyla ve müderrislik ve kadılık yaptı. Altıncı kez Maliki kadısı atanmasından bir ay sonra 17 Mart 1406’da vefat etti. Mezarı Kahire’dedir

İbn-i Haldun’un Eserleri

Kitâbu’l-İber

Tam adı Araplarla Arap Olmayanların ve Berberilerin ve Aynı Devirdeki Büyük Kudret Sahiplerinin Muharebelerine ait Kaynak ve Haberleri Toplayan ve Yorumlayan Kitap. Aslında Mukaddime, bu eserin özsözüdür. Mukaddime diye bilinen eserin tamamı bu 7 ciltlik eserdir.

Mukaddime

İbn-i Haldun’un en ünlü yapıtı Mukaddime büyük tarih kitabının 1. cildidir. Mukaddime İslami tarihi eserlerde bir gelenek olan “Tarihe övgü” öndeyişi olarak yazılan kısa bir bölümdür. Bu kısa bölüm 7 kitaptan oluşan Kitâbu’l-İber’in tamamına bir “Giriş” olarak yazılmıştır.

7 ciltlik tarih kitabının ilk cildi Kitab-ı Evvel, İbn-i Haldun’un teorik görüşlerini açıkladığı oldukça kapsamlı bir eser haline gelmiş ve  Mukaddime diye anılmaya başlanmıştır. Bu kısa metin birinci cilt olan Kitab-ı Evvel’in değil tamamı 7 cilt olan Kitâbu’l-İber’in Mukaddimesidir.

İbn-i Haldun, bir önsözde kitabını tanıtır ve tarih ilminin öneminden bahseder. Giriş bölümünde ise tarih biliminde yöntem sorununa değinir. Özellikle İslam tarihçilerinin hatalarını gösterir ve yöntemlerini eleştirir.
Toplumların gelişim ve hareket süreçlerine dair değerlendirmeleri içeren Mukaddime 6 bölümden oluşur.
1. Bölüm: İklimlerin ve beslenmenin insan tabiatı ve uygarlıklar üzerindeki etkileri
2. Bölüm: Göçebe ve yerleşik kültürlerin karşılaştırılması ve iki kültür arasındaki çatışmaların sosyal sonuçları
3. Bölüm: Devletlerin doğuşu ve çöküşü, saltanat, hilafet ve krallık yapmanın koşulları ve kuralları
4. Bölüm: Köy ve kasaba hayatı ile imar faaliyetleri ve bunun İslam devleti ile ilgisi
5. Bölüm: Dönemin ana meslekleri, geçim araçları, sanat, ticaret, ziraat, tarım ve inşaat gibi ekonomik faaliyetler
6. Bölüm: Bilimlerin sınıflandırılması, eğitim yöntemleri

Lubâb’ul-Muhassal

İbn-i Haldun’un el yazması baş sayfası: Lubab al-muhassal İlk kitabı Lubâb’ul-Muhassal, Fahreddin Razi’nin El-Muhassal isimli kitabının bir özeti ve yorumu olup 19 yaşında iken Tunus’ta hocası el Âbili’nin denetiminde yazılmıştır.

Şifâu’s-Sâil

Mukaddime’den önce 1372 ile 1374 yılları arasında kaleme alındığı sanılmaktadır. Tasavvuf hakkında yazılmış bir eseridir.

Et-Târif bi İbn Haldun

Et-Târif bi İbn Haldun, kendi otobiyografisidir. Mısır’da yazmaya başlamış ve ölümünden bir yıl öncesine kadar olan hayatını, yolculuklarını ve anılarını anlatmıştır. Bu otobiyografiyi daha sonra Kitâbu’l-İber adını vereceği dünya tarihinin 7. ve son cildine eklemiştir.

Diğer Eserleri

Kaside-i Bürde şerhi, İbn Rüşd felsefesi hakkında bir risale, Mantığa dair bir risale (Kitab el-Mantık), Hesap (Matematik) hakkında bir risale (Kitab el-Hisab), Marakeş sultanına yazılan bir risale, Şiire dair bir risale.

İbn-i Haldun Kimdir? Kısaca Hayatı ve Eserleri

Bilgitor