Harezmi Hayatı ve Eserleri

Harezmi Kimdir? Harezmi’nin Çalışmaları ve Eserleri

El Harizmî, Alkarismi, Algoritmi, Algorism, Harezmî, Muhammed bin Musa el Harizmî gibi isimlerle anılır. Tamı adı Ebû Ca’fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî’dir. 795 yılında Özbekistan Harizm’de doğup, 850 yılında Bağdat’ta öldüğü düşünülmektedir. Bu tarihler kesinleşmiş bilgiler değildir. Bu günkü cebir ve trigonometrinin temelini oluşturan buluşları yanında Matematik, Coğrafya, Haritacılık ve Gökbilime büyük katkısı olan büyük ilim adamı Harezmi, kesin olmamakla birlikte 780 yılında Horasan’ın Harezm kentinde doğmuştur. Harezmi’nin matematik bilimine katkısı, cebirin ortaya çıkışına neden olan eseri yanında hayatı hakkında detaylı bilgi bulunmamaktadır. Ibn el-Nedīm, Kitāb al-Fihrist adlı eserinde Harezmi’nin hayatını kısaca anlatmış ve onun yaptığı çalışmaları liste halinde vermiştir. Harezmi, temel eğitimini Horasan bölgesinde bulunan Harezm’de almıştır. Gençliğinde o dönemin bilimsel çalışmalar ve ticaret merkezi Bağdat’a geçen Harezmi,  bilimsel konulara olan tutkusu ve çalışma isteğini karşılamak için Bağdat’a yerleşmiştir. Bilginlere olan sevgisi ve saygısı ile tanınan Abbasi halifesi Mem’un Harezmi’yi Bağdat Saray Kütüphanesi’nin idaresinde görevlendirir. Mezopotamya, Yunan, Hint ve Antik Mısır medeniyetlerine ait eserler bakımından zengin olan kütüphane Harezmi’nin çalışmalarına kaynaklık etmiştir. Cebir’in babası olarak bilinen, sıfır sayısı ve x bilinmeyen saysının mucidi, ünlü matematik bilgini Harezmi hayatı ve eserleri ile Batıdaki bilim insanlarının da rehberi olmuştur.

Harezmi’nin Çalışmaları

Matematik, Gökbilim ve Coğrafya ve Haritacılıkta önemli çalışmalar yapmış, bir çok kavram geliştirmiştir. Doğrusal ve ikinci dereceden denklemleri çözmeye yönelik sistematik yaklaşımıyla cebrin temellerini oluşturan bilim insanı Harezmi, 820 yılında yazılan “Hint Rakamlarıyla Hesaplama Üzerine” adlı kitap, Hint-Arap rakam sisteminin Ortadoğu ve Avrupa’ya yayılmasını sağlamıştır.  Bu eser, Laticeye Algoritmi de numero Indorum olarak çevrilmiştir.

Çalışmalarından bazıları Fars ve Babillerin astronomisi, Hint sayıları ve Yunan matematiği üzerine kuruludur. Harezmi, Batlamyus’un Afrika ve Orta Doğu’yla ilgili verilerini sistematize ettmiş ve düzeltmiştir. Eserlerinin Latinceye çevrildiği 12. yüzyıldan itibaren Avrupa’da matematik biliminin gelişimi ivme kazanmıştır.

Harizmi’nin Cebir (Algebra) kitabından bir sayfa

Harezmi’nin Cebir Çalışmaları

820’li yıllarda Tamamlama ve Dengeleme ile Hesaplama Üzerine Özlü Kitap adlı eseri yazmıştır. Halife el-Memun’un teşviki ile yazılan bu kitapta ilk keze “Cebir” terimi geçmiştir. Doğu ve Batının ilk müstakil cebir kitabı olma özelliğini taşıyan bu eserin Latince çevirisi “Robert of Chester” adıyla 1145 yılında yapılmıştır. Kitabın bir orjinal Arapça kopyası Oxford’da bulunmaktadır. Harezmi’nin Matematik alanındaki çalışmaları cebirin temelini oluşturmuştur.

Hesab-ül Cebir vel-Mukabele adlı eserinde ilk kez birinci ve ikinci dereceden denklemlerin sistematik çözümlerine yer vermiştir. Bu nedenle matematik tarihine “Cebir’in babası” olarak anılmaktadır. İngilizcedeki “algebra” ve bunun Türkçedeki karşılığı olan “cebir” sözcüğü, Harezmî’nin kitabındaki ikinci dereceden denklemleri çözme yöntemlerinden biri olan “el-cebr”den gelmektedir. Sıfır rakamını (0) ve x bilinmeyenini ilk kez kullanan kişi Harezmi’dir.

Aritmetik

Harezmi’nin ikinci temel çalışması Hint matematiği ile geliştirilen aritmetik üzerinedir. Latice çevirileri ile batı dünyasının artitmetikteki gelişmi ivme kazanmıştır. “Algoritma” terimi, Harezmi tarafından geliştirilen Hint-Arap rakamlarıyla aritmetik gerçekleştirme tekniğinden türetilmiştir.

Astronomi

Harezmi’nin “Siddhanta’nın astronomik tabloları” adlı eseri, güneşin, ayın ve o dönemde bilinen beş gezegenin hareketlerini gösteren tablolar içermektedir.

Trigonometri

El-Harezmi’nin Zīj al-Sindhind adlı eseri ayrıca sinus ve kosinüs trigonometrik fonksiyonlarının tablolarını içerir.

Coğrafya

Harizmİ, coğrafya alanında birçok araştırmalar yapmıştır. Dağlar ve kum yuvalarıyla ilgili ölçüm ve hesapları mevcuttur. Coğrafya alanında yaptığı çalışmaların yer aldığı Kitāb ūūrat el-Arḍ (Dünyanın Tanımı Kitabı), üçüncü önemli eseridir.

Harezmi’nin Eserleri

Matematik

• El- Kitab’ul Muhtasar fi’l Hesab’il Cebri ve’l Mukabele
• Kitab al-Muhtasar fil Hisab el-Hind
• El-Mesahat

Astronomi ile ilgili eserleri

• Zîc-ul Harezmî
• Kitab al-Amal bi’l Usturlab
• Kitab’ul Ruhname

Coğrafya ile ilgili eserleri

• Kitab surat al-arz

Tarih ile ilgili eserleri

Kitab’ul Tarih

Harezmi Hayatı ve Eserleri Kaynak:
bilgitor.com/harezmi-hayati-ve-eserleri
https://tr.wikipedia.org/wiki/Harizmi