Gazali Kimdir? Kısaca Hayatı ve Eserleri

İmam Gazzali, El Gazzali olarak tanınan İslam alimi, filozof Gazali kimdir? Kısaca hayatı ve eserleri

İran’da Horasan’ın Tus kentinde 1058 yılında doğan Gazali’nin tam adı, Ḥüccetü’l-İslâm Ebû Ḥâmid Muḥammed bin Muḥammed bin Muḥammed bin Aḥmed el-Gazzâlî et-Tûsî’dir. Tus şehrinde başladığı eğitimine, Cürcan şehrinde devam etmiş, Ebu Nasr el-İsmaili’nin öğrencisi olmuştur.

İmam Gazali, 28 yaşına kadar Nişabur Nizamiye Medresesi’nde ilim öğrenimi görmüştür. Ameli görüş olarak Şafii, itikadi düşünce olarak da Ebu Hasan Eş’ari’nin etkisinde kalmıştır. Gazali hocası İmam-i Harameyn Abdülmelik el-Cüveyni’nin,  vefat etmesi üzerine 1085’de Büyük Selçuklu Devleti’nin veziri Nizamülmülk’ün yanına gitti. Kısa sürede bilgin kişiliği ile dikkatleri üzerine topladı ve ve 1091 yılında Bağdat’taki Nizamiye Medresesi’nin baş müderrisliğine getirildi. Bilgisi ve alimliğiyle çok sayıda öğrencisi oldu, büyük bir ün ve saygınlık kazandı.

Tasavvuf’a yönelmesi ve bu alanda yoğunlaşması yanında Hac’a gitme isteği ile birlikte medresedeki görevini bırakan Gazali, 1095 yılında Bağdâd’dan ayrılarak Şam’a yerleşti. İki yıl sonra da 1097 Hac’a gitti. Dönüşte önce Şam sonra da Tus’a geçti. Burada tasavvuf alanında çalışmalar yaptı. Tus’ta yaptırdığı Tekke’de müritleriyle birlikte Sûfi hayatı sürdü. Gazali 18 Aralık 1111 tarihinde doğum yeri olan Tus şehrinde vefat etti.

Gazali’nin Düşünceleri ve Etkileri

Gazali’nin yaşadığı dönemde İslam dünyası bilim ve felsefede en hareketli dönemidir. Ömer Hayyam ve Hasan Sabbah da Gazali ile aynı çağda yaşamıştır. Aynı şekilde siyasal anlamda çalkantılı bir dönemdi. İlk Haçlı seferleri bu dönemde Gazzali 40 yaşındayken yapılmış, Antakya haçlılarca kuşatılmış bir yıl sonra da Kudüs ele geçirilmiştir. Öte taraftan ise Büyük Selçuklu Devleti’nin sınırları genişliyor ve etki alanları genişliyordu. Melikşah’ın veziri Nizamülmülk savaş meydanlarında zaferler kazanıyor, ilim meclisleri denilen tartışma ortamlarını ve medreseleri açıyordu. Avrupa’da ise Endülüs Emevi Devleti geriliyordu.

Gazali’ye göre hakikati bulmak isteyen insanlar dört kısıma ayrılmaktaydı. Bunlar; felsefeciler, kelâmcılar, sûfiler, bâtınîlerdi. Hepsinin görüşlerini inceleyen Gazali; kelâm, felsefe ve Bâtınîlik yolunu kitaplarında ayrıntılarıyla tenkit etti ve sûfilerin yolu olan tasavvufa yönelerek hakikati bu yolda aradı. Gazali’ye göre alimler:

• Bâtınîler: Hakikatin “imam”dan talim yolu ile öğrenileceğini kabûl ederler.
• Filozoflar: Hakikatin bürhan, delil ve mantıkla öğrenileceğini kabûl ederler.
• Kelâmcılar: Rey ve istidlâl sahibi olduklarını kabûl ederler.
• Mutasavvıflar: Hakikatin keşf ve ilhamla öğrenileceğini kabûl ederler.

Gazali’ye göre İslamiyet; İslam inancını Yunan felsefesi ile yeniden yazmaya çalışan filozoflar yüzünden zarar görüyordu. Aynı şekilde Bâtınîler, İslam dinine ve Ehl-i sünnet itikadının bütünlüğüne büyük zarar veriyordu.  Gazali,  Ehl-i Sünnet dışı grupların fikirlerine reddiyeler yazarak mücadele etmiştir., Mu’tezile ve Bâtınîlik’e karşı altı tane eser yazmıştır.

Felsefeye karşı tutumu ve Yunan felsefesine karşı yazdığı reddiyeler nedeniyle İslam dünyasında felsefenin gelişmesini önlediği düşünülmektedir. İbn-i Rüşd, İbn-i Tufeyl ve İbn-i Bacce gibi düşünürler felsefeyi ona karşı savunmak durumunda kaldılar. Gazali felsefe öğrenerek ve felsefi yöntemler kullanarak felsefecilerle tartışmış, sert eleştirilerini reddiyeler şeklinde yazarak Aristoteles, İbni Sina ve Farabi’nin üzerine yöneltmiştir.  Gazali’nin mantığa karşı tutumu ise felsefenin tersidir. Mantığın birçok yanını İslam din bilimlerine sokmada önemli katkısı olmuştur.

Gazali’nin Eserleri

Mısırlı bilim insanı Abdurrahman Bedevî’ye göre yapmış olduğu araştırmalara göre, Gazali, 457 adet kitap yazmıştır. Buna karşın günümüze kadar ulaşan eserlerinin sayısı 75 tanedir.

• İhya-u Ulumi’d-din
• El münkız mine’d Dalal
• Makaasidü’l Felasife
• El Mustafa
• Tehafütü’l Felasife
• El İktisad fi’l İtikad
• Kimya-i Saadet
• El Kıstasü’l Müstakim ve Fedâih-ul-Bâtınîyye
• Bidayetü’l Hidaye
• Miyarül İlim
• Mihekkun Nazar
• Mişkatü’l Envar
• Tefsir’u Yâkûti’t Te’vîl
• Cevâhir’ül Kur’ân
• El Bâsıt
• El Vâsit
• Maksaadü’l–Esnâ fi Şerhi’l-Esmâü’l Hüsnâ
• Makaasıd Maznun’ü Bih la Gayri Ehlih
• El Vecîz
• Mizanü’l Amel
• Faysal ül-tefrika beyne’l –İslâm ve’z-zendeka
• İlcam ül-avam an İlm-i Kelâm
• El Mustazhiri
• Er-Redd ül-cemil Ala Sarih
• Kitab ül-erbain
• Minhac ül-abidin
• Eyyühe’l Veled
• Mükâşefetü’l-Kulûb
• Nasihatü’l Müluk
• Ed-Dürc
• Mafsalü’l Hilaf
• Hüccetü’l Hak

Gazali Kimdir? Kısaca Hayatı ve Eserleri Kaynakça:
https://tr.wikipedia.org/wiki/Gazzâlî
https://www.bilgitor.com/gazali-kimdir-kisaca-hayati-ve-eserleri