Fosforun litosfer, hidrosfer ve biyosfer boyunca hareket ettiği sürece Fosfor döngüsü denilmektedir. Fosfor döngüsü oksijen, karbon ve azot gibi elementlerin döngülerine kıyasla daha basittir. Fosfor gaz durumuna geçemez. Bu özelliğinden dolayı atmosfere geçiş evresine sahip değildir. Bu olgu nedeniyle fosfor döngüsü, sulardan karalara, karalardan sulara doğru gerçekleşmektedir. Fosfor döngüsü, farklı hava koşulları (Yağmur ve erozyon) altında kayalarda bulunan fosforun toprağa geçmesine yardımcı olmaktadır. Çok yavaş ilerleyen bir süreçtir. Toprakta bulunan organik maddeler ( bitkiler ve mantarlar vb) çeşitli biyolojik işlemler için kullanılacak fosforu emmektedir.
Canlı – cansız sistemlerde, fosfat olarak bulunan fosforun ana kaynağı, kayalardır. Fosfat içeren kayalar, yağmur, rüzgar gibi doğa olayları nedeniyle aşınmaktadır. Bu süreçle birlikte inorganik fosfat olarak yavaş yavaş toprağa taşınır. Bitkiler tarafından topraktan alınmakta ve organik fosfata dönüştürülmektedir.
Bitkilerdeki organik fosfat, önce otçul hayvanlara aktarılmaktadır. Sonra da onlardan etçil hayvanlara aktarılmaktadır. Ölmüş hayvan ve bitkilerde bulunan organik fosfat, saprotrofbakteri ve mantarların metabolizmasıyla fosfat olarak toprağa salınmaktadır.
Karasal ekosistemlerde oluşan fosfor döngüsü, sucul ekosistemlerde de gerçekleşmektedir. Sedimanter (tortul) kayaçlardan sulara taşınan fosfat, suların derinliklerine çökelmektedir. Bu çökelti (sedimantasyon) bitki ve hayvan artıkları nedeniyle ekosistemdeki fosfor belirli oranda azalır. Bu şekilde depolanan fosfor, oluşabilecek jeolojik olayların etkisiyle karalara geçmeleri durumunda, tekrar kullanılabilirler. Doğal olaylarla birlikte sanayi tesislerinin yoğun olduğu alanlarda var olan kimyasal ve endüstriyel faaliyetler sonucu ortaya çıkan atıklar, çöpler ve fosfatlı temizlik maddeleri fosfor döngüsünde etkilidir.
Fosfatlı kayaçlar, günümüzde yapay gübre üretiminde kullanılmaktadır. Söz konusu gübre kullanımıyla birlikte topraktaki gübrelerin büyük bir kısmı, akarsularla, derelerle denizlere kadar taşınır. Yine yol, köprü, konut yapımı gibi etkinlikler sonucunda ortaya çıkan atıklar, kullanılan fosfatlı ilaç ve deterjanlarda fosfat döngüsünün gerçekleştirilmesinde etkili olmaktadır.
Fosfor Döngüsü Aşamaları
Fosfor, bir döngü içinde kayalar, su, toprak ve tortular ve organizmalar arasında hareket eder.
Fosfor Döngüsü
Fosforun ana kaynağı kayaçlardır. Bu nedenle fosfor döngüsünün ilk adımı fosforun kayalardan ayrışarak ayrılmasıdır. Yağmur, rüzgar vb doğal olayların etkisiyle kayaçlarda bulunan fosfor serbest kalmaktadır. Bu inorganik fosfat daha sonra topraklarda ve suda dağılır.
Toprakta bulunan fosfor; bitkiler, mantarlar ve mikroorganizmalar fosforu emebilir ve büyür. Bitkiler topraktan inorganik fosfat alır. Bitkiler daha sonra hayvanlar tarafından tüketilebilir.
Bitkiler ve hayvanlar ölümü sonucunda ayrışan fosfor, su veya toprak yoluyla çevreye geri dönmektedir. Yine bu fosfor bitkiler ve hayvanlar tarafından kullanabilir. Bu döngü sürekli olarak tekrarlanmaktadır.
Bitki veya hayvana girdikten sonra fosfat, DNA gibi organik moleküllere dahil edilir. Bitki veya hayvan öldüğü zaman, bozulur ve organik fosfat toprağa geri döner.
Toprakta, organik maddeyi inorganik fosfor formlarına ayıran bakteriler tarafından bitkilere organik fosfat formları sağlanabilir. Bu işleme mineralizasyon denilmektedir.
Yapay yani suni gübre çözüm değil, çözümsüzlüktür. Çevre açısından bakılmayan hiç bir yaklaşım insanlığın faydasına değildir. Çevre ve doğayı korumaya yönelik yaklaşımlar desteklenmelidir. Çevreci girişimlerin engellenmesi yerine çevreci girişimlerin bir proje dahilinde desteklenmesi şarttır.