Fiiller (Eylem) Konu Anlatımı (Detaylı) | Onlinezeka

Fiiller (Eylem) Konu Anlatımı (Detaylı)

Fiil (Eylem) Nedir?

Bir kılışı, bir oluşu veya bir durumu kişi ve zamana bağlayarak bildiren kelimelere fiil denir. Fiiller, olumlu ve olumsuz şekillere girebilirler: gel-, gelmeme-, koş-, koşma- , sarar-, sev-, sus-, kızma-, dur- . vb. Fiiller, varlıkların yaptıkları veya etkilendikleri işleri, hareketleri, oluşları, kılışları, durumları zamana ve kişiye bağlı olarak anlatmada kullanılırlar.
Fiillerin çeşitli özellikleri vardır:

-Yapı bakımından filler

-İçerik bakımından fiiller

-Anlamları bakımından fiiller

-Çatıları bakımından fiiller

 

Yapı Bakımından Fiiller

Basit Fiiller:Kök halindeki fiillerdir: kalk-, öp-, sev- , koş-, gez-.


–Türemiş Fiiller: İsim veya fiil köklerine yapım ekleri getirilerek yapılan fiillerdir. İki şekilde yapılırlar:


-İsimden türeyenler: kopyala-, delir-, susa-, temizle-.
-Fiilden türeyenler: giydir-, çıkar-, kızdır-.


Birleşik Fiiller: Birden fazla kelimenin birleşip kaynaşmasından meydana gelirler ve isim veya fiille bir arada kullanılarak farklı bir hareketin adı olur.

–İsimden Yapılmış Birleşik Fiiller: İki şekilde kurulmuştur:
a. Yardımcı fiille yapılmış olanlar: İsim türünden bir kelime ile “etmek, eylemek, olmak, kılmak” yardımcı fiille yapılır: yardım etmek, hasta olmak, mecbur etmek.
b. Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller: Bir isim ve bir fiille yapılan fiillerdir. Bu fiiller, anlamlarını kaybedip farklı bir hareketin adı olurlar. Çoğu deyimleşmiş fiillerdir: yoldan çık-, dile düş-.

–Fiillerle Yapılmış Birleşik Fiiller: İki fiilin bir arada kullanımı ile meydana gelen fiillerdir. Birinci fiil kökünden sonra -a, -ı, -u zarf-fiil eklerinin kullanıldığı bu fiiller, anlam bakımından dörde
ayrılırlar:

Bunu da Okuyabilirsin...
İsimler (Adlar) Çeşitleri ve Özellikleri

a. Yeterlilik Fiili: Fiilin yapılmasında yeterli oluşu anlatır. Öznenin gücünü ifade eder. Şu şekilde yapılır:
Fiil+ -e, -a + bilmek. Örnek: okuyabilmek, yazabilmek, örebilmek, konuşabilmek.

b. Tezlik Fiili: Eylemin hemen yapılması gerektiğini ifade eder. Şu şekilde yapılır:
Fiil+ -ı, -u + vermek. Örnek: yapıvermek, gelivermek, öpüvermek.

c. Sürerlilik Filleri: Fiilin sürekli olduğunu, sürdüğünü bildirir, fiilin ara vermeden yapıldığını gösterir. Şu şekilde yapılır:
Fiil+ -e, -a + durmak, gelmek, kalmak. Örnek: süregelmek, bakakalmak, gidedurmak.

d. Yaklaşma Fiili: Fiilde anlatılan işin, oluşun yapılmasına, olmasına çok yaklaşıldığını, neredeyse olacağını bildirir. Şu şekilde yapılır:
Fiil+ -e, -a + yazmak. Örnek: düşeyazmak, öleyazmak.

İçerik Bakımından Fiiler

Fiiller, içerikleri bakımından:

Oluş bildiren fiiller,

Kılış ve kılınış bildiren fiiller

Durum ve tasvir bildiren fiiller


olmak üzere üçe ayrılırlar.

Oluş Bildiren Fiiller

Cümlede yüklemin gösterdiği işin olma niteliği taşıdığını bildiren fiillerdir, bir nitelik değişikliği bildiren eylemlerdir. Bu tür eylemler, öznenin nasıl bir değişmeye uğradığını anlatmaya yararlar. Bir nesneye ihtiyaçları yoktur. büyü-, d oğ-, yaşlan-, uza-, sol-.

Kılış ve Kılınış Bildiren Fiiller

Öznenin yaptığı hareketi ya da bir nesne üzerinde gerçekleştirdiği işi bildiren eylemlerdir. Bu eylemlerde işin ya da hareketin öznenin etkisiyle gerçekleştiği anlamı vardır. Nesneye ihtiyaç duyarlar. oku-, giy-, ye-, döşe-, kapla-.

Durum ve Tasvir Bildiren Fiiller

Öznenin içinde bulunduğu koşulu bildiren eylemlerdir. Hiçbir oluş ve kılış bildirmezler, yalnızca hareket halinde olmayan bir durumu, bir tavrı bildirirler. üzül-, sevin-, kız-, sus-, otur- .

Anlamları Bakımından Fiiller

Fiiller, anlamlı unsurlardır. Bazen kullanış içinde anlamalarını yitirirler, anlamlı unsurlarla beraber kullanılırlar. Yani asıl unsurlara anlamları açısından yardımcı olurlar. Fiilleri anlamları açısından ikiye ayrılırlar:

Bunu da Okuyabilirsin...
İkilemeler (Tekrarlar) Konu Anlatımı

Asıl fiiller

Yardımcı fiiller


1.Asıl Fiiller: Tek başlarına anlam taşıyan fiillerdir. Cümlede, kelime
gruplarında anlamalarıyla öne çıkarlar.


-Evden kızgın çıkmıştım.
-Yüzünü göğe kaldırdı.
-Akşam yemekte görüşürüz.


2.Yardımcı Fiiller: Kendisinden önce gelen anlamlı unsurlara yardımcı olan fiillerdir. Kendi anlamları ön planda değildir.

-Salatayı yapmama yardım etti.
-Ayşe, o çok sevdiği işinden istifa edecekmiş.
-Farklı bir bölüm okumadığına çok pişman oldu.

Çatıları Bakımından Fiiller

Fiillerin nesnelerine, öznelerine göre olan özelliklerine çatı adı, verilir. Çatı ekleri, fiilden fiil yapan eklerdir; bu ekler, filin temel anlamında köklü bir değişiklik yapmazlar, fiilin özne ve nesne ile olan bağlantısında şekil ve durum değişikliği meydana getirirler. Fiilleri çatılarına göre incelerken, nesnelerine ve öznelerine göre sınıflandırma yapılır:

  1. Öznelerine Göre Fiiller
    a. Etken Fiiller
    b. Edilgen Fiiller
    c. Dönüşlü Fiiller
    d. İşteş Fiiller
  2. Nesnelerine Göre Fiiller
    a. Geçişli Fiiller
    b. Geçişsiz Fiiller
    c. Oldurgan Fiiller
    d. Ettirgen Fiiller

Öznelerine Göre Fiiller

–Etken Fiiller: Çatı eki almayan, özneye ihtiyaç duyan geçişli ve geçişsiz bütün fiiller etken fiillerdir. Etken fiiller ile kurulan çatıya etken çatı denir.
-Annem beni duymak istemiyordu.
-Ali’nin rahatsız edici bakışlarından kurtuldum.
-Teyzemlerle birlikte sabahladık.

–Edilgen Fiiller: Etken fiillerden -l (-ıl, -il, -ul, -ül), -n (-ın, -in, -un, – ün) ekleriyle yapılan ve edilgenlik bildiren fiillerdir. Özneleri belli değildir.
-Ayşe düğün için çok süslenmiş.
-Cam kırıldı.
-Minik bebek çok sevildi.

Bunu da Okuyabilirsin...
Bağlaçlar Konumu Anlatımı

–Dönüşlü Fiiller: Bir işin, işi yapana döndüğünü anlatan fiilerdir. Bu tür fiillerde fiilin gösterdiği hareketi yapan da, o hareketten etkilenen de aynı kişidir. Bu fiiller -n (-ın, -in, -un, -ün) ekiyle kurulur, bu ekin getirilmediği durumlarda -l (-ıl, -il, -ul, -ül) eki kullanılır. -ş (-ış, -iş, -uş, – üş) ekinin dönüşlü fiil anlamı verdiği örnekler de bulunmaktadır.
-Ahmet yıkandı.
-Eve gelir gelmez süslendi.
-Ağaçlar birden bire tutuştu.

–İşteş Fiiller: Bir eylemin birden çok kişi tarafından karşılıklı veya birlikte yapıldığını ifade eden fiillerdir. İşteş çatı, -ş (-ış, -iş, -uş, -üş) ekiyle yapılır.
Ankara’da yakın arkadaşlarımla görüştük.
– İki arkadaş yıllar sonra buluştular.
– Günlerdir bakışıyorlardı.

Nesnelerine Göre Fiiller

–Geçişli Fiiller: Bir cümlede, öznenin yaptığı hareketin bir nesneyi etkilediğini gösteren, yani nesne alabilen fiillerdir.
-Babaannesinin masallarını çok severdi.
-Köye gidiş yolunu tarif etti.


–Geçişsiz Fiiller: Fiilin karşıladığı hareketin hareketi yapana yönelik olduğu fiillerdir, eylem yapanı etkiler. Bu fiiller, nesne almazlar.
-Yemek boyunca sustu.
-Sevgilisiyle küsmüşler.
-Annesinin arkasından içli içli ağladı.
-Saatlerdir yürüyorum.


–Oldurgan Fiiller: Geçişsiz fiiller, bazı ekler alarak geçişli hale
gelirler. Bu ekler -r, -t, -dır, -tır ekleridir.

-Onun hikayesi beni çok ağlattı.
-Annem küçük Melek’i kollarında uyuttu.


–Ettirgen Fiiller: Geçişli ve oldurgan fiillere -r, -t, -dır, -tır ekleri getirilerek bu fiillerin geçişlilik dereceleri artırılabilir. Böyle fiiller ettirgenfiillerdir. Bu fiiller, geçişlilik derecelerini arttırdıklarından nesne anlamı taşıdıkları gibi, işi başkalarına yaptırma anlamı da taşırlar.
– Havaalanından babam beni aldırttı.
-Kapıları kırmızıya boyattım.
-Öğretmen en zor soruyu bana yaptırdı.

 

Gönderiliyor
Kullanıcı Oyları
( oy)

Yorum Bırak