Bu Yazıda Neler Var?
Deneme nedir? Deneme özellikleri nelerdir? Başlığı altında edebiyattaki yazım türlerinden biri olan deneme hakkında farklı bilgilere yer verdik. Ünlü yazarların katkılarıyla oluşturulan birçok deneme yazısı, başarılı teması ile okuyucuların gönüllerini fethetmeyi başarmıştır.
Dünya edebiyatının yanı sıra Türk edebiyatında da başarılı olmuş birçok deneme yazarı, edebi tarihimize önemli eserler bırakmışlardır.
Deneme Nedir?
İlk olarak “Deneme nedir?” sorusunu cevaplayarak sizleri bu konu hakkında bilgilendirmeye başlayalım. Deneme: Yazarın içten gelen bir şekilde herhangi bir konuyu kanıtlama ihtiyacı duymadan yazı içerisinde kendiyle konuşuyormuş şeklinde yazmış olduğu yazılardır.
Deneme yazıları farklı temalar üzerinden yazılabileceği gibi, daha çok kültür, edebiyat, düşünce ve sanat gibi konuları ele almaktadır. Yazarın deneme yazarken konuyu ispatlama gayretinin olmamasının temel nedeni, deneme yazılarının fikir yazısı yerine, yazarın kendi duygu ve düşüncelerini kaleme almış olduğu bir yazı olmasıdır.
Deneme Yazılarının Konusu ve Amacı
Deneme nedir? sorusunu yukarıda yanıtlamıştık. Deneme yazıları, her türlü konuyu ele alabilir. Ancak konu belirlenirken daha çok evrensel konuların tercih edildiği görülmektedir. Konu bakımından özgür bir yazın tarzı olan denemeler, tüm dünyadaki insanları ilgilendiren temel konuları daha çok ele almakla birlikte bu konuların kalıcı olması gibi özellikler de ağır basmaktadır.
Denemeci yani deneme yazarı, kaleme aldığı yazılarda kesin bir sonuca varma amacı da taşımaz. Sosyal ve felsefi alanlarda yazarın düşüncelerini belirten denemeler, yazarın dikkati üzerine kaleme alınan denemeler ve yine denemesinin kişisel duyarlılık üzerine yazdığı denemeler bulunmaktadır. Kimi zaman eleştiri içeren deneme yazıları, kimi zamanda öğretici içerikleri ile dikkat çekerler.
Deneme Yazılarının Özellikleri
Deneme nedir öğrendiğimize göre özelliklerini incelemeye başlayabiliriz. Deneme yazılarının ortak özellikleri, şu şekildedir:
- Deneme türü kaleme alınan yazılarda, daha çok yazarın düşünce ve tezleri ön planda tutulur.
- Makaleler de olduğu gibi, yazarın düşüncesi ön planda olsa da denemeler makalelerden daha kısa şekilde yazılır.
- Deneme yazmak için herhangi bir uzmanlık istemese de yazarın oldukça geniş bir kültürün sahibi olması gerekir.
- Yazının içeriğinin kesin bir şekilde ispatlama durumu söz konusu değildir.
- Yazar kendi seçmiş olduğu bir konuyu öğretici veya eleştirisel şekilde gönlünce kaleme alabilir.
- Denemenin özellikleri arasında asıl öne çıkan, yazının bir sonuca ulaşmasının önemli olmamasıdır.
- Yazılan konu hakkında inandırıcılık belge ve deliler yerine, yazarın konu hakkındaki samimi tavrı üzerine kuruludur.
Türk ve Dünya Edebiyatında Deneme
Türk edebiyatında deneme, Tanzimat’ın ardından görülmeye başlanmıştır. Tanzimat döneminden sonra Türk edebiyatçıları batının etkisi altında kalmış ve öncelikle çeviri denemeler ile deneme yazıları edebiyatımıza girmiştir. Daha sonra ise Türk edebiyatının önemli isimleri, kendi deneme yazılarını kaleme almışlardır.
Edebiyatımızdaki deneme yazılarının ilk örneği, Ahmet Haşim tarafından kaleme alınan “göl saatleri” adlı yazım olmuştur. Daha sonra yine Ahmet Haşim Gurabahane – İ Laklakan isimli eserinin içerisinde de bazı deneme yazılarına yer vermiştir.
Dünya edebiyatında deneme ise günümüzdeki şekli ile Fransız yazar Michel De Montaigne tarafından ortaya atılmıştır. 16. Yüzyıl itibarıyla Fransız yazar tarafından kaleme alınan denemelerin ardından, Francis Bacon adlı İngiliz yazar da dünya edebiyatındaki ilk deneme yazarlarından biridir.
Türk Deneme Yazarları ve Eserleri
Geçmişten günümüze Türk edebiyatında deneme yazısı yazan birçok isim yer almıştır. Ahmet Rasim, Falih Rıfkı Atay, Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Ahmet Haşim gibi isimler, farklı deneme eserleri kaleme almışlardır. Bunların dışında Sabahattin Eyüboğlu, Kemal Yetkin, Mehmet Kaplan ve Nurullah Ataç gibi isimlerinde ünlü deneme yazıları bulunmaktadır.
Türk edebiyatının önemli deneme eserlerini yazan yazarlar be eserlerinden bazıları şunlardır.
- Cemil Meriç – Kırkambar
- Mehmet Kaplan – Kültür ve Dil
- Suut Kemal Yetkin – Edebiyat Konuşmaları
- Sabahattin Eyüboğlu – Mavi ve Kara
- Nurullah Ataç – Günlerin Getirdiği
- Suut Kemal Yetkin – Yokuşa Doğru
- Suut Kemal Yetkin – Denemeler
- Nurullah Ataç – Karalama Defteri
- Ahmet Hamdi Tanpınar – Beş Şehir
Deneme nedir sorusuna yanıt verdiğimiz ve özellikleri hakkında bilgiler sunduğumuz bu içeriğimizin ardından “Yakınma nedir? Anlamı ve örnekleri” başlıklı içeriğimizi okuyabilirsiniz.
