Çernezyomlar, kestane ve/veya koyu kahverenkli topraklar kuşağının nemli kesimlerine doğru gidildikçe, artan yağış ve gür bir ot vejetasyonunun etkisi altında gelişir. Bu topraklar organik madde bakımından zengin olduğu için kara topraklar da denir. Genel bir ifade ile orta kuşağın yarıkurak bölgelerinin nisbeten nemli kesimlerinde çok geniş yayılma alanı gösteren tipik topraklar, Çernezyomlardır.
Tipik bir Çernezyom profilinin esas itibariyle iki tabakadan ibaret olduğu görülür. Hemen çayır otlarının altında başlayan kara/siyah bir tabaka olan A horizonu bulunur. Bu horizonda organik maddenin etkisinden dolayı kırıntı strüktür baskındır. Organik madde bakımından zengindir, kireç önemli ölçüde topraktan uzaklaşmıştır, nötr veya hafif asit reaksiyon gösterir.
A horizonunun altına doğru tedricen kahverengi, sarımsı kahverenginde olan B horizonuna geçilir. Podzolik topraklarda olduğu gibi, A horizonundan perkolasyonla B horizonuna gelen baz ve kolloidler birikir. Fakat bu durum Podzollara benzemez, özellikle A horizonuna nazaran kireç bakımından çok zengindir, strüktür genellikle prizmamsıdır.
Çernezyom toprakları, kalsiyum karbonat yönünden zengindir. Nitekim B horizonunun altında aşırı derecede kalsiyum karbonat birikmesi görülür. Ayrıca, genel bir kural olarak denilebilir ki, Çernezyom toprakları, kalsiyum karbonat bakımından zengin ana materyaller üzerinde gelişmiştir. Çernezyom topraklarının kökeni ve yayılışı konusunda toprak bilimcileri zaman zaman tartışmışlardır; özellikle Rus araştırıcılar, batıda Ukrayna ve Karadeniz çevresinden kuzey ve kuzeydoğuya doğru geniş sahalara yayılan ve bir büyük kuşak hâline 55°N enleme kadar devam eden Çernezyom toprakları üzerinde geniş ölçüde durmuşlardır.
Amerika da Çernezyomlar, Kanada’da Alberta, Saskatehewan ve ABD’ nin Great Plain den Teksas’ın ortalarına kadar uzanan sahada önemli bir yer işgal eder. Ayrıca, Arjantin ile Avustralya ve Mançurya’da (Çin’in kuzeydoğusu) yer alır.
Çemezyomların teşekkülünde klimatik faktörlerin önemli etkisi olduğu bir gerçektir. Dünyanın iklim ve toprak haritası birbiri ile karşılaştırıldığında Çernezyomların Avrupa ve Amerika’nın orta enlemlerinde, nemli karasal iklimden orta enlemlerin yarıkurak bozkır (step) sahalarına doğru yer aldığı görülür.
Çernezyom topraklarının bulunduğu alanlarda genellikle yazın sıcak, kışın soğuk iklim şartları hüküm sürer. Şiddetli buharlaşmanın hüküm sürdüğü kurak devrede topraklar kurur; bu durum ormanların yetişmesini engeller. Bazı sahalardaki Çernezyomlar üzerinde, kuraklığa dayanıklı ve aşırı mineral tuzlara tolerans gösteren çayır otları yetişir. Özellikle bozkır bitki türleri ve preriler, orta enlemlerdeki Çernezyomların doğal vejetasyonudur. Çernezyomlar, Anadolu’nun özellikle kuzeydoğusunda da yarıkurak-yarınemli yerlerde uzun boylu bozkır-çayır vejetasyonunun altında gelişme göstermiştir.
Orta enlemlerde Çernezyom topraklarının gelişmesinde etkili olan önemli faktörlerden biri de löslerin mevcudiyetidir. Bilindiği gibi lösler, buzul devrelerinde rüzgârlar tarafından taşınan ince unsurlu (mil. ince kum) malzemelerin depolanması ile meydana gelmiştir. Löslerin ince bünyeli ve yüksek miktarda kireçli olması ve ova görünümünde düz topografya arzetmesi, Çernezyom topraklarının oluşumu için elverişli şartlar hazırlamıştır. Bununla beraber lösler, çernezyomların yayılış sahası üzerinde doğrudan etkili değildir.
Genel bir ifade ile, verimli olan Çernezyom topraklarında buğday, arpa, yulaf, çavdar gibi tahıllar yetiştirilerek yüksek verim sağlanır. Gerçekten, ABD, Kanada, (Ukrayna ve Arjantin’deki Çernezyom alanlarında bol miktarda tahıl üretilir; hatta bu ürünlerin bir bölümü ihraç edilir. O bakımdan, sözü edilen alanlara dünyanın “ekmek torbası” denir.
Ormanların tahrip edilmesi sonucu otlaklarla kaplı çernezyom alanlarında bazı Podzollaşma etkileri hissedilir ve bu olaya bağlı olarak da çok zayıf A2 horizonu gelişmiştir. Bu topraklara bilindiği gibi, Bozulmuş (degrade olmuş) çernezyomlar denir. Bunlar, gri-kahverengi Podzolik toprakların geçiş kuşağında bulunur. Bozulmuş Çernezyomlar, Karadeniz’in kuzeybatısında Ukrayna ve Romanya’nın güneyine kadar uzanan geniş bir alanda yer alır.
Degrade (Bozulmuş) Çernezyom
Degrade çernezyomların oluşum ve özelliklerine gelince, bu topraklar Çernezyomların yıkanması sonucunda oluşmuştur; topraktaki humus, A1 horizonundan A2 horizonuna taşınmıştır. Bu hâliyle de toprakta bir yıkanma ve Podzollaşma süreci hissedilir. Podzollaşmış Çernezyomlar, orman örtüsü altında bulunur; 50 cm derinlikte, kuvars yönünden zengin ve hafif asit bir A horizonuna sahiptir. 100 cm derinlikte % 10’dan fazla organik madde vardır; kırmızımsı B (s) horizonu gözle fark edilir ve Cca (kireç birikme zonu) çok derindedir (2 m).
Çayır ve/veya otlak altında yıkanmış Çernezyom, 50-80 cm kalınlıkta olup, % 7-12 arasında organik madde ihtiva eder ve nötr reaksiyon gösteren A horizonuna sahiptir. Bu topraklar, Rusya’da Çernezyom kuşağının daha ziyade nemli kesimlerinde bulunur.
Tipik Çemezyomlar, nemli alanlarda uzun boylu otlar altında gelişmiştir; % 5-10 arasında değişen humustan dolayı, organik madde yönünden zengindir. Organik madde bulunduran kat, 1-2 m derinliğe kadar devam eder.
Rusya daki Çernezyomlar, organik madde miktarına, A horizonunun kalınlığına ve serbest karbonatların birikme seviyelerine göre alt tiplere ayrılmıştır: Bozulmuş Çernezyomlar, Tipik Çernezyomlar. Güney Çernezyomları. Karbonat Çernezyomları, Killi Çernezyomlar ve Alelâde Çernezyomlardır.
Zonal Topraklar Ana Sayfası için Tıklayınız…
