Cemal Süreya Kimdir? Hayatı ve Eserleri

Cemal Süreya 1931 yılında Erzincan’da doğdu. Gerçek adı Cemalettin Seber’dir. Babsı nakliyecilik yapan Cemal Süreya, ailenin dört çocuğunun en büyüğüdür. Ortaokul yıllarına dek hastalıklı ve cılız bir çocuk olan Cemal Süreya’nın ailesi, 1934 yılında çıkarılan Yasak Bölgeler Kanunu uyarınca, 1938’de zorunlu iskana tâbi tutuldu. Zorunlu iskan yeri Bilecik’ti. Ailesi, Erzincan’daki malvarlığını satıp jandarma kontrolündeki bir tren yolculuğundan sonra Bilecik’e geldi. Burada yirmi sene zorunlu ikamete tâbi tutuldular.

Cemal Süreya 1938 yılında, annesini kaybetti. 1939’da ilkokula başladı. Babası onun İstanbul’da okumasını istediği için, halasının yanına İstanbul’a gönderildi. Burada Beyoğlu 37. İlkokuluna başladı. Bir yıl sonra babaannesi ve iki kız kardeşini de İstanbul’a gönderen baba, bir yıl sonra da  kendisi gelip bir işte çalışmaya başladı. Fakat bir akşam eve gelen polisler aileyi tekrar Bilecik’e gönderdi. 1942’de ailesiyle birlikte Bilecik’e dönen Cemal Süreya, Bilecik Birinci İlkokulunun üçüncü sınıfına kaydedildi. Babası bir süre sonra, Esma adında bir hanımla ikinci evliliğini yaptı. Esma Hanım, Cemal Süreya ve kardeşlerinin hayatında derin yaralar bıraktı.

Cemal Süreya,1944 yılında ortaokula başladı. Ortaokul birinci sınıfta, üvey annesinin zulmünden kurtulabilmek için babasından habersiz parasız yatılı sınavlarına girdi, sınavı kazanıp aynı okulun parasız yatılı bölümüne geçti. Süreya, 1947-48 ders yılında yine parasız yatılı olarak Haydarpaşa Lisesine kaydoldu. Liseye kaydolduğu yıl ailesi Bilecik’ten Bursa’nın İnegöl ilçesine göçtü. 1950 yılında Haydarpaşa Lisesinden mezun oldu.

1950’de burslu olarak Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesine kaydoldu ve 1954’te mezun oldu. 7 Kasım 1954’te çocukluk arkadaşı Seniha Nemli’yle evlendi. Bu evlilikten Ayça adında bir kızı oldu.  1954’te Eskişehir Vergi Dairesinde çalışmaya başladı.   1955’te Maliye Bakanlığı müfettişlik sınavını kazanarak Maliye Müfettiş yardımcısı olarak İstanbul’a tayin oldu. Babası, 1957 yılında bir trafik kazası sonucunda hayatını kaybetti. 7 Ekim 1958’de girdiği yeterlilik sınavını kazandı ve Beşinci Sınıf Maliye Müfettişliği’ne atandı. Temmuz 1959’da askere gitti. 31 Aralık 1959’da asteğmen, 30 Haziran 1960’ta teğmen oldu, askerliği sırasında fark derslerini vererek hukuk diploması aldı.

Üniversite Yılları ve Sezai Karakoç’la Arkadaşlığı

Sezai Karakoç’la Siyasal Bilgiler Fakültesindeki öğrencilik yıllarında tanışıp arkadaş olan Cemal Süreya, onunla bağını ölünceye dek koparmadı. Arkadaş sohbetlerinde adını en çok andığı şair Sezai Karakoç’tu.  Sezai Karakoç’la memuriyetten istifa edip tamamen edebiyatla ilgilenme kararı aldılar. Sezai Karakoç 11 Haziran 1965’te, Cemal Süreya 31 Temmuz 1965’te memuriyetten istifa etti. İstifa ettikten sonra geçimini sağlamak için çeviriler yapmaya başladı.

1971 yılında tekrar Maliye Bakanlığındaki memuriyetine dönen Cemal Süreya, İstanbul Hocapaşa Vergi Dairesi Kontrolörlüğü görevine getirildi. 20 Mart 1972’de ise Maliye Tetkik Kurulu üyesi sıfatıyla Ankara’ya tayin edildi. Kuruldaki görevi Türkiye Maliye tarihini yazmaktı. 7 Şubat 1975’te İstanbul Darphane ve Damga Matbaası Müdürlüğüne getirildi. Bu arada Zuhal Tekkanat’tan ayrıldı. İstanbul Darphane görevine başlamadan bir hafta önce Balıkesir’de Güngör Demiray’la üçüncü evliliğini yaptı (Şubat 1975). 1975’in sonlarında Güngör Demiray’dan boşandı. Eylül 1975’te tekrar Maliye Tetkik Kurulu üyeliğine geri döndü. 1975 yılında eski eşlerinden Zuhal Tekkanat’la yeniden evlendi. Bu evlilikleri de dört yıl sürdü.

1978 yılında, ölünceye kadar evli kalacağı son eşi Birsen Sağnak’la evlendi. Aynı yıl Kültür Bakanlığında, Kültür Bakanlığı Kültür Yayınları Danışma Kurulu üyeliği yaptı. Daha sonra başmüfettiş olarak İstanbul’a tayin edildi. İstanbul’daki başmüfettişlik görev yeri Karaköy Maliye Dairesiydi.

2 Şubat 1982’de emekli oldu. 26 yıllık çalışma hayatında yirmi sekiz kez ev değiştirdi. Elli dokuz yaşında bir beyin kanaması sonucunda öldü, İstanbul’da, Kulaksız mezarlığında toprağa verildi.

Cemal Süreya’nın Edebi Yaşamı ve Eserleri

Şiir yazmaya çocuk yaşlarda başladı. İlk şiirlerini aruzla yazdı. Lisede okurken , Ahmet Muhip Dıranas’ın “Kar” adlı şiirinden çok etkilenmiştir. Yayımlanan ilk şiiri “Şarkısı Beyaz” Siyasal Bilgilerin okul dergisi Mülkiye’de çıkmıştı (Mülkiye, s:11, 8 Ocak 1953). Sonra bu dergide üç şiiri daha yayımlandı: “Di Gel” (Mülkiye, s:14, 8 Nisan 1953), “Çıkmaz Sinir” (Mülkiye, s: 15, 8 Mayıs 1953), “Ölmüştük” ( Mülkiye, s: 16-17, 15 Haziran 1953).

Cemal Süreya, 1 Ağustos 1960’ta, Papirüs dergisinin ilk sayısını yayımladı. Dört sayfalık tabloid bir dergi olan Papirüs ikinci sayısından sonra kapandı. Sekiz aylık bir aradan sonra Mayıs 1961’de Papirüs’ü tekrar çıkardı. Bu sefer üç sayı süren Papirüs, Temmuz 1961’de yeniden kapandı.  1966 yılında Papirüs dergisini üçüncü kez çıkarmaya başladı. Dergi bu dönemde, Haziran 1966’dan Mayıs 1970’e kadar her ay düzenli bir olarak çıktı. Papirüs kapandığında 46.-47. sayısındaydı.

Mart 1977’de kurucularından biri olduğu Türkiye Yazıları dergisinin başına getirildi. İki sayı sonra dergiden ayrıldı. 1974 yılından itibaren başyazılarını yazdığı Oluşum dergisini 1977 yılında bir süre yönetti. Oluşum, Papirüs’ten sonra başyazı yazdığı tek dergidir. Cemal Süreya, Mayıs 1974’ten Temmuz 1978’e kadar Oluşum’da düzenli olarak yazdı.

1977 yılında Politika’nın sanat sayfasında haftada bir yazdığı “Günübirlik” yazılarıyla gazete yazarlığına başladı. 8 Ocak 1978’den itibaren Yeni Ulus gazetesinde haftada altı gün köşe yazısı yazdı. Mart 1979-80 arası Aydınlık gazetesinde yazdı.

1980 yılında Papirüs’ü üç aylık sürelerle tekrar yayımlamak istedi. Bahar sayısı olarak çıkan ilk sayısı 11 Nisan 1980’de yayımlandı. Bu sayıdan sonra Papirüs 15 Mart 1981 tarihinde son defa bir sayı daha çıkabildi.

Bir süre Yurt Ansiklopedisi bünyesinde çıkan Walt Disney Ansiklopedisi’nin yönetmenliğini yaptı. Burada çalışırken, yayınevi müdürünün, “Cemal Bey, daha düzgün bir Türkçeyle yazamaz mısınız?” demesi üzerine işini bıraktı. Bir yıl süreyle Meydan Larousse’un ikinci ek cildinin hazırlanmasına katıldı. Bu işten sonra ANSA Omnis Ansiklopedisi’nde çalıştı. Buradaki işi 1984 yazından 1985 yazına kadar sürdü.

Cemal Süreya’nın Eserleri

ŞİİR KİTAPLARI

Üvercinka (1958), Göçebe (1965), Beni Öp Sonra Doğur Beni (1973), Sevda Sözleri (1984; diğer kitaplara girmeyen şiirleriyle yeni basımı: 1990), Güz Bitiği (1988), Sıcak Nal (1988).

DENEMELERİ

Şapkam Dolu Çiçekle (1976), Günübirlik (1982), 99 Yüz (1991), 999. Gün / Üstü Kalsın (1991), Folklor Şiire Düşman (1992), Uzat Saçlarını Frigya (Günübirlik’in yeni basımı, 1992), Aydınlık Yazıları / Paçal (1992), Oluşum’da Cemal Süreya (haz. Fahrünnisa Kadıbeşegil, 1992), Papirüs’ten Başyazılar (1992).

SÖYLEŞİLERİ

Güvercin Curnatası (haz. Nursel Duruel, 1997).

MEKTUP

Onüç Günün Mektupları (eşine yazdığı mektuplar, 1990).

ANTOLOJİ

Mülkiyeli Şairler (1966), 100 Aşk Şiiri (1967).

ÇOCUK KİTAPLERI

Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi (haz. Necati Güngör, 1993).

CEMAL SÜREYA’NIN YAPTIĞI ÇEVİRİLER

Bir Aşk Kırgınının Şarkısı (Apollinaire), Gönül ki Yetişmekte (G. Flaubert), Günümüzde Sağcı Fikirler (Simone de Beauoir), İhtilalin Özü (Mao Zedung), Gelinlik Kız (Ionesco), Sade’ı Yakmalı mı? (Simone de Beauoir), Aşkın Suçları (M. de Sade), Palto (J. Cosmos), Yeşil Papa (Asturias), Gök Cephesi (N. Thin Dre), Küçük Prens (A. De Saint Exupery), 32 Saat Özgürlük (G. Hernadi), Amerika Birleşmemiş Devletleri (V. Pozner), Emperyalizm (Lenin), Vadideki Zambak (Balzac), Goriot Baba (Balzac), Millî Kurtuluş Cephesi (D. Bravo), Dine Karşı Düşünce (A. Bayet), Meyhane (Emile Zola), Nekrassov (J. P. Sartre), Büyük Ahlâk Öğretileri, Toplum Bilim (Bouthalle), Bir Tanem (F. Morceau), Kırmızı Balon (Lamorisse), Çin Uyanınca (A. Peyrefitte), Mutluluk Getiren Seks, Emeğin ve Emekçilerin Tarihi (P. Birzon), Faşizmin Analizi, Zevk Alma Hakkı, Seks İncelikleri, Homoseksüellik, Eski Evler Eski Adamlar, Kürtler (Nikitin), Nostradamus (J. C. De fontbrune), Yürek ki Paramparça (çeviri şiirler, haz. Eray Canberk).

bilgitor