Aziz Sancar’ın Hayatı ve Eserleri

Ülkemizin Son Dönemdeki Gurur Kaynağı Aziz Sancar Kimdir? Hayatı ve Eserleri

1997’den beri ABD’de yaşayan Aziz Sancar, Türkiye ve Amerika Birleşik Devletleri çifte vatandaşlığa sahiptir. Biyokimya profesörü Gwen Boles Sancar ile evlidir. Halen Kuzey Karolina Üniversitesi, Chapel Hill’de Biyokimya ve Biyofizik Bölümü’nde Sarah Graham Kenan Profesörü olarak görev yapmaktadır. ABD Ulusal Bilimler Akademisi’ne seçilen ilk Amerikalı Türk olan Aziz Sancar, bilim dünyasının tanıdığı, insanlığa mal olmuş bir isimdir. Hücrelerin hasar gören DNA’ları nasıl onardığını ve genetik bilgisini koruduğunu haritalandıran araştırmaları nedeniyle 2015 yılında Nobel Kimya Ödülü’nü kazanmıştır.

Aziz Sancar tarafından geliştirilen ve  “maxicell” adını verdiği tekniği ile buluşunu yapıp ismini koyduğu “excinuclease/excision nuclease” enzimi terimleri Oxford Biyokimya ve Moleküler Biyoloji Sözlüğü’ne girmiştir.

Aziz Sancar Kimdir?  Aziz Sancar’ın Kısaca Hayatı

1946’da Mardin Savur ilçesi doğumludur. Orta gelirli çiftçi bir ailenin sekiz çocuğundan yedincisi olarak dünyaya gelmiştir. İlk, orta ve lise eğitimini Mardin’de tamamlamıştır. Aziz Sancar , lise yıllarında futbolla ilgilendi ancak son sınıfta futbolcu olmaktan vazgeçerek yüksek öğrenimine devam etmek üzere İstanbul’a gitmiştir.

İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’den 1969 yılında birincilikle mezun olan Aziz Sancar, iki yıl Savur’da bir sağlık ocağında hekimlik yapmıştır. Daha sonra bir NATO-TÜBİTAK bursu ile önce Johns Hopkins Üniversitesi, ardından Dallas Teksas Üniversitesi’ne gitmiştir. Dallas’ta üniversitenin moleküler biyoloji programına ve Caude Rupert’ın laboratuvarına katılır. Bu laboratuvarda Sancar, danışmanı Claud Rupert ile fotoliyaz olarak adlandırılan bir geni kolonlamış ve genetik mühendisliği ile bakterilerde çok yüksek oranlarda çoğaltmıştır. Bu genin kodladığı enzim, ultraviyole ışıkları ile haraplanan DNA’nın onarımını yapar. Bu buluş Dr. Sancar’ın önce yüksek lisans, ardından doktora derecesi (1977) almasını sağlamıştır.

Aziz Sancar, 1977-1982 yılları arasında Yale Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde çalıştı ve DNA onarımı dalında doçentlik tezini tamamladı.  1997 yılından beri; araştırmalarını Biyokimya ve biyofizik alanında yaptığı çalışmalarla tanınan, Amerika Birleşik Devletleri North Carolina-Chapel Hill’de North Carolina Üniversitesi Biyokimya ve Biyofizik Bölümü’nde Sarah Graham Kenan Profesörü olarak sürdürmektedir.

Aziz Sancar, Nobel Ödülü Alan İlk Türk Bilim İnsanıdır

DNA onarımı, hücre dizilimi, kanser tedavisi ve biyolojik saat üzerinde çalışmalarını sürdüren Aziz Sancar, 415 bilimsel makale ve 33 kitap yayınladı. Kanser tedavisinde sirkadiyen saat kullanımıyla ödüller alan Sancar, 2001 yılında Amerikan Kimya Cemiyeti tarafından verilen Kuzey Carolina Seçkin Kimyager Ödülü’nü almaya hak kazanmıştır. Sancar, 2005 yılında bilim dünyasının en prestijli üyelikleri arasında yer alan ABD Ulusal Bilimler Akademisi’ne seçilerek bu akademiye seçilen ilk Amerikalı Türk oldu. Bu ödülü aldıktan sonra, ABD’de okuyan Türk öğrencilerine yardım etmek ve Türk-Amerikan ilişkilerini geliştirmek amacıyla eşiyle birlikte Aziz&Gwen Sancar Vakfı’nı kurarak ABD’nin Kuzey Carolina eyaletinde “Carolina Türk Evi” isimli bir öğrenci misafirhanesi açtı. 2006 yılında Türkiye Bilimler Akademisi’ne asli üye olarak seçildi.

Sancar, DNA’nın onarılması ile ilgili yaptığı çalışmalardan dolayı Amerikalı Paul Modrich ve İsveçli Tomas Lindahl ile birlikte 2015 Nobel Kimya Ödülü’ne layık görüldü. Bu üç araştırmacı 30 yıldan uzun süre birbirlerinden bağımsız olarak ve büyük oranda bakteri hücrelerinde çalışmaktadır. Sancar nükleotid kesim onarımı alanında buluşlar yapmış, Tomas Lindahl ve Paul Modrich ise diğer DNA onarımı mekanizmaları olan bazı kesim onarımı ve yanlış eşleşme onarımını keşfetmişlerdir. Aydınlattıkları temel mekanizmalar daha sonra insanlar dahil olmak üzere kompleks organizmalarda da gösterilmiştir. Örneğin, nükleotid kesim onarımı bozuklukları ile deri kanserleri arasında doğrudan nedensel ilişki bulunmuştur.

Nobel Ödülü, İsveç Kralı XVI. Carl Gustaf tarafından Aziz Sancar’a takdim edildi. Sancar “beni ödüle götüren Atatürk’ün ve Türkiye Cumhuriyetinin yaptığı eğitim devrimidir. Dolayısıyla bu ödülün sahibi Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti’ni temsil eden Anıtkabir Müzesi’dir” diyerek Nobel Ödülü ile madalya ve sertifikasını Anıtkabir’e teslim etmiştir. Ödül, Anıtkabir’deki Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi’nde kendisine ayrılan özel alanda sergilenmektedir.

Aziz Sancar’ın Aldığı Ödüller

• ABD Ulusal Bilim Vakfı (National Science Foundation) Genç Araştırmacı Ödülü (1984)
• Amerikan Fotobiyoloji Derneği (American Society for Photobiology) Ödülü (1990)
• ABD Ulusal Sağlık Enstitüsü (National Institutes of Health) Ödülü (1995)
• TÜBİTAK Bilim Ödülü (1997)
• ABD Fen ve Sosyal Bilimler Akademisi (American Academy of Arts and Sciences) Ödülü (2004)
• ABD Ulusal Bilimler Akademisi üyesi (2005)
• TÜBA (Türkiye Bilimler Akademisi) üyesi (2006)
• Vehbi Koç Ödülü (2007)
• Nobel Kimya Ödülü (2015)

Kaynaklar:

Aziz Sancar Kimdir? Kısaca Hayatı
Sancar’ın Nobel Konuşması
• Sancar Vakfı
• Twitter’da Aziz Sancar