Bu Yazıda Neler Var?
Azınlık ve özellikle de yabancı okulların Osmanlı toplumu üzerinde olumsuz ve olumlu birçok etkileri olmuştur. Çok kısaca bazı belirlemeler yapılabilir.
Olumsuz Etkileri
Yabancı okulların az yukarıda Zühtü Paşanın Abdülhamit’e sunduğu 1893 tarihli raporunda açıkladığı gibi Türkiye’de Protestanlığı yaymak, halkın Padişaha ve Devlete bağlılığını sarsmak gibi amaçlarının yanında Hıristiyan azınlıklarının dillerini geliştirip millî duygularını uyandırarak onları Devlete karşı başkaldırmaya teşvik, Müslüman halkın kendi kültüründen kopması ve kültürel erozyona uğraması, Müslüman halkta Batılı Hıristiyan devletlerin güçlü ve üstün oldukları inancını pekiştirmek, özellikle aydınlarda Batı hayranlığı ve taklitçiliği yaratmak, bundan yararlanıp Osmanlı ülkelerinde kendi Devletlerinin en geniş anlamda çıkarlarını gerçekleştirmek… gibi pek çok amaçları vardı ve bu alanlarda çok zararlı etkilerde bulundular.
Osmanlı aydınlarının kendi vatanlarına ve kültürlerine yabancılaşmaları konusunda yaptıkları etkiler Tanzimat döneminde bu konular incelenirken Mörebbiye ve Pervaneler başlıklı romanlar örnek verilerek açıklanmıştı. Yabancı ve azınlık okullarının Osmanlı ülkesini ekonomik alanda da nasıl sömürge haline getirmeye çalıştıkları, Uşaklıgil’in anılarında görülmüştü.
Olumlu Etkileri
Azınlık ve özellikle de yabancı okulların bazı olumlu etkilerinden de söz edilmektedir: Toplumda yabancı dil bilenlerin artması, kızların eğitimine katkıları, açtıkları yetimhaneler vs. ile çocukları korumaları, kurdukları hastaneler ve sağlık ocaklarında verdikleri hizmetler, bazı sanayi ve tarım âletlerinin topluma girmesi, yaptıkları meslek ve iş eğitimi türünden çalışmalar, Batılı eğitim ve öğretim anlayışı ve yöntemlerinin tanıtılması… gibi etkiler olumlu olarak değerlendirilmektedir.
Ancak, bunların da yabancılara kendi propagandaları için fırsatlar sağladığı unutulmamalıdır. Örneğin, onların hastanelerinde tedavi gören Müslümanlardan, çevrelerinde, kendilerini tedavi eden yabancı doktor ve misyonerlerin propagandalarını yapanlar olmuştur.
